Het leidde tot twee keer toe tot het einde van de coalitieverkenningen met GroenLinks: het thema immigratie. Het belang dat hier door de onderhandelaars aan werd gehecht is vanuit electoraal oogpunt goed te begrijpen. Het thema kan doorslaggevend zijn in het stemhokje: je mening over immigratie bepaalt tegenwoordig steeds meer je politieke voorkeur. Een recente studie laat zien dat dit echter ook andersom werkt: kiezers die een anti- of pro-immigratiepartij steunen, passen daar vervolgens vaak hun mening bij aan. Een GroenLinks’er ‘radicaliseert’ in haar of zijn voorkeur voor een open houding tegenover migranten, terwijl PVV’ers steeds meer voor gesloten grenzen zijn. Of we het doorhebben of niet, wij kiezers volgen namelijk graag de partijlijn – met toenemende polarisatie als gevolg.
Houding bepaalt stem
Wie een krant opendoet weet dat er genoeg verschil van mening bestaat over het onderwerp immigratie. Dit is ook het geval onder kiezers (eerder besprak Matthijs Rooduijn hier al factoren die van invloed zijn op deze houding, zoals hier en hier). Het onderwerp immigratie staat bovendien niet op zichzelf: het is verbonden met een breder complex van houdingen over globalisering. De laatste decennia lijken politieke partijen en kiezers bezig zich rond dit cluster van onderwerpen te herorganiseren. Waar iemand zich vroeger als ‘rechts’ afficheerde omdat ze voor marktwerking was, zal dit nu ook (of zelfs vooral) afhangen van haar mening over bijvoorbeeld de opvang van vluchtelingen. Partijen die geen duidelijk standpunt hebben over dit onderwerp hebben het steeds moeilijker. Immigratiehoudingen van kiezers doen er dus toe.
Stem bepaalt houding?
Een recente studie (open access) van twee Zweden en mijzelf laat zien dat het verband tussen immigratiehouding en politieke voorkeur geen eenrichtingsverkeer is. We volgden een grote groep Nederlanders en Zweden die meededen aan zeven (in Nederland jaarlijkse, in Zweden halfjaarlijkse) opeenvolgende enquêtes. Van elk van deze surveygolven wisten we van deze respondenten de stemvoorkeur én hun mening over allerlei aspecten van immigratie.
Wat bleek? Zoals viel te verwachten, vergrootte een kritischere houding over immigratie de kans op een rechts-populistische stemvoorkeur (PVV of de Zweden-Democraten) in de volgende golf. Dat is geen verrassing, gezien hun partijprogramma. Het omgekeerde gebeurde echter ook. Als een respondent eenmaal een rechts-populistische partijvoorkeur had, vergrootte dat de kans dat deze respondent de volgende golf kritischer was geworden over immigratie dan een vergelijkbare respondent die deze overstap niet maakte. Dit ‘radicaliseer’-effect was kleiner dan het eerstgenoemde (‘expressie’-)effect, maar nog steeds substantieel.
Dit patroon ging bovendien net zo goed op voor respondenten die hun voorkeur naar een pro-immigratiepartij verlegden. Steun voor GroenLinks of de Miljöpartiet betekende vaak een significant grotere openheid tegenover immigranten in de volgende surveygolf. Ook deze kiezers ‘radicaliseren’ dus langs de partijlijn. Hetzelfde patroon vonden we bij de mening van respondenten over Europese integratie (ook al zo’n globaliseringsthema): veel overstappers naar de PVV werden kritischer; GroenLinks’ers juist eurofieler.
Sluiproutes
Dit hoeft ons niet te verbazen. Onderzoek laat zien dat kiezers niet over alle onderwerpen een uitgekristalliseerde mening paraat hebben. Als ze toch een oordeel moeten vormen over zo’n onderwerp gebruiken kiezers zogeheten heuristieken (‘informatie-sluiproutes’). Je laten inspireren door wat een vertrouwd persoon, instantie of bron vindt is daar één van. Een politieke partij, waarmee je het op meerdere onderwerpen toch al eens was, is daarvoor een logische kandidaat. Experimenten laten inderdaad zien dat als je mensen een stelling geeft, ze het daar vaker mee eens zijn als je er bij zegt dat deze van hun favoriete partij komt. Exact dezelfde stelling werpen ze terzijde als het van een andere partij lijkt te komen. We volgen dus graag de partijlijn, of we het nu doorhebben of niet. Daar komt nog eens bovenop dat het psychologisch onplezierig is om het langdurig oneens te zijn met de partij van je voorkeur. Zouden ze dan niet tóch een beetje gelijk hebben over die vluchtelingen…? In het artikel bespreken we deze en andere mechanismes uitgebreider.
Hoe zit het dan met kiezers van middenpartijen als de PvdA of VVD? Zij vertoonden in onze studie wel een lichte verschuiving (naar respectievelijk pro- en anti-immigratie) – maar veel minder duidelijk. Deze partijen hadden dan ook een meer centristische en vooral minder duidelijke positie op dit onderwerp. (Gedurende en sinds de onderzoeksperiode, 2007 tot 2013, is dat bij de VVD wel veranderd.) Echter, zo beargumenteren wij, naarmate partijen steeds meer kleur bekennen op globaliseringsthema’s – en sommigen voorspellen dat partijen deze druk niet zullen kunnen weerstaan –, kunnen kiezers en partijen in een spiraal belanden waarin ze elkaar bijsturen tot een steeds uitgesprokener mening. Een (nog) verder toenemende polarisering (en politisering) van immigratie en andere globaliseringsthema’s is dan een logisch gevolg.
En daarom kan GroenLinks – of welke andere partij dan ook – bij juist dit onderwerp niet zo makkelijk water bij de wijn doen.
Geef een reactie
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.