• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Afsplitsingen, fractiediscipline, en de publieke opinie

door Tom van der Meer 25/07/2019 6 Reacties

Voor de tweede keer in twee weken neemt een oppositiepartij afscheid van een zittend Kamerlid en de daaraan verbonden Kamerzetel. En dat nog wel tijdens het parlementair reces. De wijze van deze afsplitsingen verschilt echter flink. Het eerste geval was Femke Merel van Kooten-Arissen, die vorige week uit de Tweede Kamerfractie van de Partij voor de Dieren stapte om als zelfstandig Kamerlid verder te gaan. Daarop is ze door haar partijbestuur geroyeerd als lid van die partij. Het tweede geval is Henk Otten, die afgelopen woensdag door het Forum voor Democratie uit de partij werd gezet, en vervolgens op Twitter reageerde dat hij zijn zetel in de Eerste Kamer zal behouden. Dat hij lid zal blijven van de FvD-fractie in de Eerste Kamer is evenwel zeer onwaarschijnlijk.

Over afsplitsingen is al veel geschreven, ook door wetenschappers in interviews, blogs en boeken. Afsplitsingen zijn politieke partijen een doorn in het oog, maar zonder grondwetswijziging niet te verbieden. De ultieme uitvlucht van een afsplitsing zou bovendien een noodzakelijk tegenwicht zijn tegen de nu al dwingende fractiediscipline.

Maar in deze publicaties is nauwelijks gekeken naar de publieke opinie over afsplitsingen. Het Nationaal Kiezersonderzoek van 2017 biedt een inkijkje in de opvattingen van kiezers hierover.

Tegen afsplitsingen

Twee vragen zijn in dit kader interessant. De meest evident relevante stelling uit het NKO 2017 luidt: “Tweede Kamerleden die uit hun partij stappen, moeten hun zetel teruggeven aan de partij en mogen niet in de Tweede Kamer blijven zitten.” Deze sluit beter aan op de casus Van Kooten-Arissen / PvdD (die immers zelf uit de fractie stapte) dan op de casus Otten / FvD (die uit de partij werd gezet en bovendien in de Eerste Kamer zetelt).

We zien dat onder Nederlandse kiezers grote steun bestaat voor de norm dat afsplitsers hun zetel moeten opgeven.Maar liefst 81% van de Nederlanders steunt die norm, slechts 6% wijst deze expliciet af.

Maar ook tegen fractiediscipline

Een tweede stelling uit het NKO 2017 luidt: “Tweede Kamerleden moeten vrij zijn om te stemmen zoals zij willen, ook als dat afwijkt van anderen in hun partij.” Ook deze sluit beter aan op de casus Van Kooten-Arissen / PvdD (die naar eigen zeggen gemotiveerd werddoor fractiedruk) dan op de casus Otten / FvD (die volgens de eerste het gevolg is van een richtingenstrijd, en volgens de tweede het gevolg is van financieel wangedrag).

Onder Nederlandse kiezers bestaat eveneens grote steun voor stemmen zonder fractiediscipline: 64% is het eens met de stelling; 11% wijst deze af.

Geen dilemma

Ruime meerderheden van de bevolking zijn dus tegen fractiediscipline en tegen afsplitsingen. Sterker nog, op individueel niveau zien we eveneens een positieve correlatie. Dat wil zeggen dat kiezers die bovenmatig tegenstander zijn van fractiediscipline vaker ook bovenmatig tegenstander zijn van afsplitsingen – en vice versa. Deze samenhang is niet sterk, maar blijkbaar worden de twee opvattingen door veel kiezers niet beschouwd als een dilemma.

Dat is overigens niet onterecht: de hoge mate van fractiediscipline in Nederland is ten dele ingegeven door een politieke cultuur en mediaomgeving die niet vanzelfsprekend hoeven te zijn.

PvdD- en FvD-sympathisanten

Hoe zit dit onder PvdD- en FvD-sympathisanten? In het NKO van 2017 is het aantal daadwerkelijke stemmers op die partijen relatief klein. Daarom onderscheid ik hier groepen kiezers op basis van de door henzelf gerapporteerde kans dat ze in de toekomst ooit op respectievelijk PvdD en FvD zullen stemmen. Die kans kan laag zijn (score 1 tot 4), middelmatig (5 of 6) of hoog (7 tot 10).

Potentiële kiezers van de Partij van de Dieren wijken niet wezenlijk af van het nationale gemiddelde in hun steun voor beide stellingen. Dat geldt wel voor potentiële kiezers van het Forum voor Democratie. Zij zijn zowel stelliger tegen fractiediscipline als stelliger tegen afsplitsingen.

Alleen al om begrip op te wekken voor het behoud van zijn Kamerzetel na zijn royement van het FvD doet Henk Otten er daarom verstandig aan zijn onenigheid met het FvD-bestuur te framen als een richtingenstrijd.

Categorie: Democratie Tags: afsplitsers, afsplitsing, afsplitsingen, Baudet, fractiediscipline, FvD, otten, partij voor de dieren, pvdd, thieme, zetelroof

Over de auteur

Tom van der Meer
Tom van der Meer (1980) is Hoogleraar Politicologie, in het bijzonder Legitimiteit, Ongelijkheid en Burgerschap, aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder werkte hij bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is sinds 2015 co-Directeur van het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) en Lokaal Kiezersonderzoek (LKO). Hij doet voornamelijk onderzoek naar Politiek vertrouwen, Kiesgedrag (electorale volatiliteit), Politieke socialisatie, en Sociaal kapitaal (burgerparticipatie, etnische diversiteit).
  • Sociale media links 

Lees Interacties

Reacties

  1. L.J.M. Bolks zegt

    25/07/2019 om 09:07

    De afsplitsing an sich is prima zonder grondwetswijziging te verbieden. Het reglement van orde gaat immers over hoe de fracties gevormd worden.

    In Spanje en Italië vormen afsplitsers geen nieuwe fractie, maar vormen ze met eventueel andere afgesplitsten en leden van kleine partijen die de fractiedrempel niet gehaald hebben, de zogenoemde ‘gemengde fractie’.

    Login om te reageren
  2. Hans van Bakel zegt

    25/07/2019 om 13:59

    Goed artikel, slechts een maar. Jammer dat het huidige grondwet artikel, “individueel gekozen leden, zonder last en ruggespraak” er niet bij vermeld is.
    vriendelijke groet, Hans van Bakel.

    Login om te reageren
    • Tom van der Meer zegt

      25/07/2019 om 14:14

      Dat blijft een mooie bepaling, inderdaad. Maar ‘en ruggespraak’ is in 1983 geschrapt uit de grondwet.

      Login om te reageren
  3. Evert zegt

    25/07/2019 om 16:02

    Het is uiteraard absurd dat leden van de Tweede Kamer die het ‘bij nader inzien’ toch niet eens zijn met het gedachtegoed van de partij waar ze ooit maar al te graag graag kandidaat voor wilden zijn, de zetel met conflicterende ideeën bezet blijven houden. DENK (vooral niet) is ook zo’n gedrocht. Het is hoog tijd dat hier d.m.v. een wetswijziging een einde aan wordt gemaakt.

    Login om te reageren
    • Jim van Beusekom zegt

      25/07/2019 om 21:51

      Het is uiteraard absurd dat fracties in de Tweede Kamer die het bij nader inzien niet eens zijn met het gedachtegoed van een van de fractieleden die ze eens maar al te graag als kandidaat wilden hebben, weigeren deze door de Nederlandse bevolking gekozen parlementariër hiervoor de ruimte te geven. Hier helpt helaas geen wetgeving tegen.

      Login om te reageren
  4. mapko zegt

    26/07/2019 om 10:15

    Als we met z’n allen vinden dat zetelroof niet is toegestaan, waarom hebben we dan eigenlijk nog een parlement met zetels? Veel parlementsleden zijn gewoon stemvee, die tot laat aan de bar van de tweede kamer blijven hangen voor het geval dat er nog een stemming komt.
    Kunnen we niet gewoon elke partij één stem geven, die weegt naar rato van de verkiezingsuitslag? Scheelt een hoop nutteloos gedoe, en het resultaat is eigenlijk hetzelfde, want het gros van de Nederlander stemt op een partij, niet op een persoon.
    We zijn dan ook meteen van al dat restzetel gedoe af. Je kunt de weging van de stemmen zo nauwkeurig maken als je zelf wilt. Dus als een partij 31,23475% van de stemmen krijgt, dan telt de stem van deze partij voor 31.23475% in het totale besluit.

    Login om te reageren

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.

Primaire Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Gender en migratieachtergrond in de Tweede Kamer: wat is het effect op vertegenwoordiging?

Episode 121 – The clusterf**k of the mainstream right, with Tarik Abou-Chadi

Een glazen plafond voor vrouwen in de wetenschap? Verkenning van twee alternatieve verklaringen

Podcast

Aflevering 133 – Wilders blaast het kabinet op, met Henk van der Kolk en Simon Otjes

Geert Wilders heeft zijn steun aan het kabinet ingetrokken. En zoals het een extraparlementair … [Lees verder...]

Episode 132 – The 2025 German elections, with Tarik Abou-Chadi

We are joined by Tarik Abou-Chadi (Oxford) to discuss the dystopian reality of the 2025 German … [Lees verder...]

Aflevering 131 – Het regionale kiesstelsel van Pieter Omtzigt, met Henk van der Kolk en Simon Otjes

De Stuk Rood Vlees podcast is terug, en wel met een gortdroge aflevering over kiesstelsels! In het … [Lees verder...]

Populisme

Radicale onderdompeling: een theaterexperiment op Oerol

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) signaleerde begin deze week dat … [Lees verder...]

Wie is er bang van ‘het volk’? Politiek elitisme in vier Europese landen

Het succes van populisme leidde de afgelopen jaren tot een omvangrijke literatuur rond de vraag wie … [Lees verder...]

Aflevering 127 – Waardenloze politiek (en een stukje formatie), met Tom van der Meer

Tom van der Meer (UvA) schuift aan om te vertellen over zijn nieuwste boek 'Waardenloze politiek: … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2025 StukRoodVlees

Copyright © 2025 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in