Een aantal weken geleden trok de hoofdredacteur van het NOS Nieuws, Marcel Gelauff, de aandacht met een de uitspraak ‘Vrouw, kom eens uit de keuken, want de Fed is op de tv’ om daarmee aan te geven dat de Amerikaanse begrotingspolitiek niet zo nieuwswaardig was als de affaire van de burgemeester Onno Hoes. De opwinding die deze vrouw-onvriendelijke opmerking veroorzaakte leidde af van wat Gelauff en Volkskrant redacteur Jan Wanders in het ‘twistgesprek’ verkondigden over nieuwsselectie en het publiek dat de Volkskrant leest en het NOS journaal kijkt.
Veramerikanisering
De vraag die centraal stond was waarom het NOS journaal en ook de Volkskrant zo prominent aandacht besteedde aan de affaire van Hoes. Volgens Wanders werd een ‘nieuw hoogtepunt van de veramerikanisering van de Nederlandse journalistiek bereikt’. Dat is schromelijk overdreven. De aandacht voor de scheiding van Diederik Samsom, waarover ik een aantal maanden al schreef, laat zien dat uitgebreide aandacht voor het liefdesleven van politici eerder regel dan uitzondering is.
Een analyse van het gebruik van de term ‘veramerikanisering’ zou de moeite waard zijn: journalisten en andere deelnemers aan het publieke debat hebben de neiging alle structurele veranderingen in berichtgeving ‘amerikanisering’ te noemen. De echt interessante vraag hier is echter waarom zowel de Volkskrant als NOS nieuws zo veel aandacht besteden aan ‘Onno gate’. In het artikel zijn twee argumenten te vinden die zich simpel laten samenvatten: ‘het leeft onder het publiek’ en ‘het is politiek relevant’.
Het leeft onder het publiek
Als journalisten willen uitleggen waarom zij bepaalde nieuwskeuzes maken is het publieksargument makkelijk gemaakt. Door te zeggen dat zij rapporteren over wat leeft onder de bevolking wordt iedere verdere discussie doodgeslagen. Wanders zegt het in het Volkskrant artikel als volgt: ‘En kijk nu eens wat ons Nederlanders bezighoudt…’. Op zich is het bedienen van je lezers- en kijkpubliek helemaal niet slecht. Een ‘publieke logica’ van journalistiek kan zelfs in het politieke proces nuttig zijn, doordat politici via media kennis nemen van wat er leeft onder de bevolking. Toch wordt het argument wel erg makkelijk gemaakt. Er is namelijk maar zeer beperkt bewijs dat dit type affaires daadwerkelijk zo sterk leeft onder de Nederlandse bevolking. En mocht dit wel zo zijn dan is dat van zeer korte duur en is het overgrote deel de affaire na een aantal dagen allang weer vergeten. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de economische crisis, die langdurig door grote delen van de Nederlandse bevolking gevoeld wordt.
Het is zeker niet genoeg om naar het aantal clicks op je website te verwijzen (vind je het gek als je het als krant prominent publiceert?) of naar discussies die op Twitter gaande zijn. Ook het ondervragen van tien willekeurige voorbijgangers op de Albert Cuypmarkt is niet zo nuttig. Beiden geven geen representatief beeld van wat er in een samenleving leeft – daar is veel grondigere onderzoeksjournalistiek voor nodig. In dat opzicht is het relevant dat wetenschappelijk onderzoek (zie het hoofdstuk van Jan Kleinnijenhuis) laat zien dat meer dan dat media het publiek volgen, de relatie eerder andersom is: het publiek volgt in overgrote mate de media. Als journalisten inderdaad zo publieksgedreven zijn, dan slagen ze maar in zeer beperkte mate in hun streven.
Het is politiek relevant
Is zo’n affaire dan wel politiek relevant, zoals Gelauff beweert? Net als bij de scheiding van Samsom is het erg onduidelijk wat de politieke relevantie van deze liefdesaffaire is. Ja, als Hoes gedwongen wordt om af te treden dan creëert dat een nieuwe politieke realiteit in Maastricht. En ja, dan moet daar zeker over gerapporteerd worden. Dit gebeurde uiteindelijk niet. Maar zelfs mocht Hoes zijn opgestapt dan is dat nog steeds een lokale aangelegenheid en niet iets waarbij ‘de openbare orde en veiligheid in een belangrijke stad’ in het geding is, zoals Gelauff beweerde. Het verdient ook in dat geval geen prominente plaats in het NOS journaal.
De politieke persoon en de politieke inhoud zijn onafscheidelijk met elkaar verbonden. In sommige gevallen hebben privébeslommeringen duidelijk politieke gevolgen, zoals de buitenechtelijke affaire van toenmalig defensie staatssecretaris Jack de Vries met een ondergeschikte liet zien. In dat geval had de relatie een directe invloed op zijn functioneren en werd daarmee ook nieuwswaardig. In het geval van Onno Hoes lijkt de overdreven aandacht die het NOS journaal aan de affaire besteedde met name ingegeven te zijn door snel te willen scoren. Het is twijfelachtig of hiermee het grote publiek bediend wordt die de hoofdredacteur voor ogen heeft. Het is nog twijfelachtiger of dit past bij de taak van de publieke omroep in ons mediabestel. Wel geeft het een ontluisterend inkijkje in hoe de NOS over haar kijkerspubliek denkt.
Bob Lagaaij zegt
Goede analyse, dwars tegen de stroom in.
Chris Aalberts zegt
Ik denk niet dat iemand eraan twijfelt dat onno-gate interessant is. Natuurlijk is het boeiend. En natuurlijk heeft het ook niets met de doelen van de publieke omroep te maken, maar ook dat is ruimschoots bekend. NOS kijkt alleen naar RTL. Vraag het maar eens aan mensen die er hebben gewerkt.
Marcel Gelauff, hoofdredacteur NOS Nieuws zegt
Tja, waar moet ik beginnen….
Ik ben geen eindredacteur van NOS Nieuws, maar hoofdredacteur.
Mijn uitspraak over de keuken ging niet over de nieuwswaarde van een onderwerp, maar over een moeilijk en makkelijk te vertellen verhaal.
Ik heb niet gezegd dat dat de openbare orde in het geding was, maar dat de burgemeester daar over gaat.
Ik heb niet gezegd dat de affaire politiek relevant is. Ik heb beschreven dat wij berichtten over een debat in de gemeenteraad over het functioneren van de burgemeester. Dat maakt het onderwerp relevant.
Wij besteedden overdreven aandacht aan Hoes blijkbaar. Hoezo overdreven? Wat is het criterium? Elke onderbouwing onderbreekt. Het is niet meer dan een loze bewering.
Wij wilden alleen maar scoren. Idem. Onderbouwing? Elke argumentatie onderbreekt ook hier. En wat is dan scoren?
Dan is het zelfs twijfelachtig of over Hoes berichten in onze publieke taak past. Nou breekt mijn klomp. Behalve dat uiteraard ook nu elke argumentatie ontbreekt, snap ik werkelijk niet hoe wij zelfs onze publieke taak verzaken door over de burgemeester te berichten. Natuurlijk past het wel. Het is nl nieuws en onze taak is nieuws brengen. Als de gemeenteraad van een grote stad discussieert over de toekomst van zijn burgemeester is dat nieuws.
En dan de laatste zin. Moet ik daar nog op ingaan? Niet meer dan een gemakzuchtige en vooral een heel erg suggestieve opmerking. Hoe denkt de NOS dan over zijn publiek? En als Vliegenthart dat denk te weten, waar baseert hij dat dan op?
Rens Vliegenthart zegt
Excuses voor de verkeerde benaming, dat zal ik aanpassen. Wat betreft de inhoudelijke punten:
– Kennelijk is een onderwerp dat minder goed uitlegbaar is er wel eentje waarmee het journaal niet wil openen in dit geval en beïnvloedt het dus wel de plaatsing in het journaal. Immers: er wordt niet ontkend dat het een onderwerp is dat meer impact heeft (en dus relevanter is) voor de gemiddelde Nederlander;
– Vraag blijft of het feit dat de positie van de burgemeester bediscussieerd wordt in de gemeenteraad reden een opening van het journaal waard is en of er net zoveel aandacht zou zijn als het een politiek onderwerp betrof. Mijn inschatting zou zijn van niet, maar ik laat mij graag van het tegendeel overtuigen;
– Als we toch precies lezen: ik zeg niet dat het ‘alleen om het scoren’ gaat, wel dat dit in dit geval een belangrijke overweging is – op basis van de discussie over wat het publiek ‘wil’ lijkt het niet onredelijk te vermoeden dat de vraag naar kijkcijfers hier (bewust of onbewust) een belangrijke rol speelt;
– De argumentatie ‘nieuws is nieuws omdat het nieuws is’ is interessant, maar een cirkelredenatie: alsof de redactie van de NOS (en andere media) dat objectief kunnen bepalen. Media maken voor een groot gedeelte het nieuws;
– Als geregeld kijker van het journaal (en deels ook als onderzoeker daarnaar) vallen een aantal zaken op: toegenomen ‘vox pop’, veranderende onderwerpkeuze, veel gebruik van twitter en internet als bron. Dit lijkt de kwaliteit van de berichtgeving niet ten goede te komen.
– En ja, het is zeer de vraag of de publieke omroep niet serieuzer en minder sensationeel over politiek zou moeten berichten om zijn taak om het publiek adequaat te informeren goed uit te voeren. ‘Onnogate’ en met name het Volkskrantinterview stemmen mij in dit opzicht niet erg positief.
Marcel Gelauff, hoofdredacteur NOS Nieuws zegt
Laten we er geen welles nietes van maken, maar nog wel een paar opmerkingen.
Ik vind het lastig op je in te gaan omdat je voortdurend onbewezen stellingen en algemeenheden debiteert.
Bv:
Van alles lijkt de kwaliteit van de berichtgeving aan te tasten schrijf je. Tja lijkt. Hoe gebruiken we Twitter dan? In welke context etc. En hoe definieer je kwaliteit? Ja, we doen het anders dan 10 jaar geleden. Maar gaat het dan over kwaliteit of over andere, ik hoop meer effectieve, vertelvormen?
We berichten sensationeel over politiek. O. Hoe en wat dan?
Een onderwerp heeft alleen impact als we de betekenis daadwerkelijk en concreet kunnen overbrengen. Dat is nu eenmaal wat lastiger met een besluit van de Fed.
Hoes was de opening van het Late Journaal onmiddellijk na het debat in de raad. Allerlei andere journaals hadden die dag andere openingen. Wat zegt nou 1 voorbeeld?
Twitter en internet als bron is blijkbaar niet toegestaan. Als je daar relevant nieuws vanaf haalt, dat je kunt het checken, is dat toch de moeite waard om te melden? Ik zie het bezwaar niet.
Zeker bepalen journalisten het nieuws. Hoe zou het anders moeten? Iemand moet kiezen en selecteren.
Nog even over kijkcijfers: bij onze dagelijkse keuzes zijn we niet met kijkcijfers bezig. We kiezen op nieuwswaarde en relevantie. Maar natuurlijk zijn kijkcijfers op langere termijn belangwekkend. Als publieke omroep is het onze opdracht een groot en breed publiek met nieuws te bereiken. Van jong tot oud en van niet tot hoog opgeleid. Lastig omdat je op compromissen uitkomt, maar als we daar niet meer in zouden slagen, zouden we onze legitimatie uiteindelijk verliezen.
Armen Hakhverdian zegt
Zeer interessante discussie. Dank voor de uitgebreide reacties. Ik vraag me hier wel af (en dat geldt overigens ook voor Rens’ stuk) in hoeverre we niet moeten praten over gradaties in nieuwswaarde ipv wel of niet nieuwswaardig. Als de affaire-Hoes daadwerkelijk gaat om het functioneren van een publieke official die gaat over de openbare orde (zoals u in het twistgesprek in de Volkskrant beweert), dan is het alsnog de vraag waarom het item als eerste (en zeer uitgebreid) aan bod moet komen in één van de meest gerespecteerde journalistieke programma’s van het land. In plaats van (ik zeg maar wat) als itempje van twintig seconden tussen ander ‘kort nieuws’. Door het item die status mee te geven van Journaal-opener ontstaat (bij mij althans) het beeld van sensatiezucht en najagen van kijkcijfers. En omdat het Journaal ermee opent, zal dit vervolgens leiden tot discussie over Onnogate tussen mensen elders…
Rens Vliegenthart zegt
Dank voor de uitgebreide reacties, dat waardeer ik. Inderdaad geen welles-nietes, maar wel even over ‘onbewezen stellingen’ – er zijn een hoop dingen over het NOS journaal die we wel met enige zekerheid weten uit onderzoek. Zo is bijvoorbeeld (a) het gebruik van vox pop in de afgelopen jaren toegenomen; (b) is de aandacht voor de ‘politieke wedstrijd’ eveneens toegenomen; (c) is de invloed van media op het publiek veel groter dan andersom; (d) en hebben media (het NOS journaal niet in de laatste plaats) een sterke ‘agenda settende’ functie voor de politiek. Zijn (a) en (b) per definitie slecht, met andere woorden: gaat de kwaliteit van het nieuws daardoor achteruit? Dat ligt er natuurlijk aan hoe je kwaliteit definieert, maar zeker is dat het deels ten koste van de (politieke) inhoud is gegaan. Bij (c) en (d) sluit ik mij aan bij de opmerking van Armen: het maakt een hoop verschil hoe en hoe prominent het journaal over politici bericht: het heeft een sterke invloed op wat mensen denken en weten over de politiek (juist door het grote bereik van het journaal) en ook op wat politici doen en hoe zij zich gedragen. Dan maakt het dus uit dat het journaal met dit type ‘nieuws’ opent.
Tenslotte, natuurlijk zijn Twitter en internet niet verboden als nieuwsbron, maar (a) het lokt bij tijd en wijle makkelijke journalistiek uit en (b) het is een slechte manier om vast te stellen wat ‘het’ publiek over iets denkt.