Yael de Haan

Tijdens de coronapandemie heeft het publiek meer dan ooit behoefte aan informatie. Met steeds veranderende maatregelen om het virus in te dammen, veel onzekerheid over hoe het virus zich verder verspreidt en of/wanneer een vaccin een uitweg kan bieden, is het publiek grotendeels afhankelijk van mediaberichtgeving om op de hoogte te blijven. Maar er wordt nu zoveel informatie verspreid, dat het WHO zelfs spreekt van een infodemic. Deze overvloed aan informatie, waarvan de betrouwbaarheid niet altijd gecontroleerd kan worden, kan ook negatieve gevolgen hebben.  

In het huidige digitale medialandschap is het bijna onmogelijk nieuws te missen. Het nieuws is overal. Maar deze ruime keuze in nieuws leidt tot een paradox. Terwijl mensen meer geïnformeerd kunnen zijn dan ooit, zien we dat het ook kan leiden tot het (tijdelijk) vermijden van (bepaalde) nieuwsmedia of specifieke berichtgeving. Postbus 51 stelt zelfs voor om even “pauze te nemen van het nieuws.” Mensen voelen zich overladen met informatie en ervaren het nieuws soms als te negatief of emotioneel uitputtend. De overvloed aan informatie kan leiden tot stress en spanning. Hoe gaan mensen met al het nieuws om tijdens de Covid-19 crisis? Hebben ze behoefte aan meer informatie, of mijden het nieuws juist? En, wat doet dat vervolgens met hun welzijn? Voelen ze zich vervolgens beter?

In een onderzoek van het lectoraat Kwaliteitsjournalistiek in Digitale Transitie van Hogeschool Utrecht en Amsterdam School of Communication Research onderzochten we de nieuwsconsumptie van het Nederlandse publiek in de eerste vier maanden van de Covid-19 crisis. Er zijn twee onderzoeken uitgezet, waarbij bij in één onderzoek de nadruk lag op nieuwsgebruik en -mijding tijdens Corona en bij het andere onderzoek de nadruk lag op nieuwsgebruik en mentaal welzijn tijdens Corona.  De vragenlijst over nieuwsgebruik- en mijding is op drie momenten uitgezet (onder een representatieve steekproef van ongeveer 1500 mensen): begin april, een paar weken na de lock-down, begin mei toen de scholen weer opengingen en halverwege juni, toen de horeca weer open was. De vragenlijst over nieuwsgebruik en welzijn is op vier momenten tussen april en juli uitgezet, onder een representatieve steekproef die gemiddeld door 1000 mensen werd ingevuld.

Behoefte aan informatie tijdens Corona 

Uit de data blijkt dat in het begin van de pandemie het publiek inderdaad veel behoefte had aan informatie. Niet alleen gaven  burgers vaker aan nieuws te consumeren (61%) dan voorheen, ook gebruikten zij meer verschillende nieuwsbronnen (51%). Een paar maanden in de crisis lijkt de behoefte aan extra informatie af te nemen; slechts 21% gaf aan vaker nieuws te volgen en 28% gaf aan dit bij meer verschillende bronnen te doen (zie figuur 1). Ook het gebruik van verschillende nieuwsbronnen nam weer af.

Overladen door informatie 

Het publiek ging in het begin van de crisis dus meer consumeren, gebruikte meer en verschillende bronnen van informatie, en had de sterke behoefte geïnformeerd te worden. Tegelijkertijd zien we dat een grote groep (53%) behoefte aan afstand of pauze had van nieuws over Corona. Naarmate mensen gedurende de crisis minder nieuws gaan consumeren, neemt deze behoefte voor een pauze ook af (naar 44% in juni). Ook zien we dat hoe langer de crisis voortduurde, hoe méér mensen het nieuws in het geheel gingen vermijden (zie figuur 2). 

Gevraagd naar de reden voor nieuwsmijding gaf men aan het gevoel te hebben overladen te worden met informatie (59%). Dit gevoel van “news overload” lijkt vaker voor te komen dan het gevoel emotioneel (overbelast) te worden (29%) alsook het verwachte negatieve effect op mensen hun eigen mentale welzijn van het nieuws over Covid-19 (40%) . Deze laatste twee daalden ook het sterkte in drie maanden tijd. Deze dalende cijfers zouden kunnen verklaren waarom nieuwsconsumptie afnam en nieuwsmijding juist toenam in die periode.

Nieuwmijding en welzijn 

Maar levert het daadwerkelijk wat op voor mensen als ze het nieuws mijden? Gaan ze zich er beter door voelen (zie o.a. eerder onderzoek)? We zien dat wanneer mensen negatieve effecten ervaren door het nieuws, ze eerder het nieuws gaan mijden dan mensen die daar minder last van hebben. De mensen die nieuws mijden geven vervolgens ook aan dat hun mentale welzijn beter wordt (los van een beter welzijn doordat de crisis wellicht wat afnam). Het mijden van nieuws heeft in dit geval dus een positieve invloed op iemands mentale toestand. De overvloed aan informatie, zeker tijdens de huidige langdurige pandemie, is soms te veel voor mensen. Af en toe afstand nemen van het nieuws kan dus geen kwaad. In deze onzekere tijden, met stress over gezondheid, werk of familie, kan mentale welzijn als een groot goed worden beschouwd. Dat betekent dat nieuwsconsumneten constant op zoek moeten naar de juiste balans tussen geïnformeerd zijn en afstand nemen van het nieuws. 

Ook voor journalisten blijkt dit een dilemma. Hoe rapporteer je over een pandemie als er nog steeds zo weinig over bekend is? En, hoeveel of hoe vaak moet je er dan verslag van doen? In een terugblik van hoofdredacteuren in het NRC over de eerste maanden, werd de conclusie getrokken dat de agenderende en kritische rol van de journalistiek sterker en eerder aanwezig had mogen zijn. De ombudsman van de publieke omroepen geeft ook aan dat de journalisten van de NOS vaak het nieuws volgden, in plaats van zelf verdieping te zoeken en duiding te geven. Het werk van de journalist is ook niet makkelijk wanneer bronnen vaak geen (zekere) antwoorden hebben. Maar nu we negen maanden verder zijn en de pandemie steeds meer invloed heeft op hoe we leven en werken, met ook nieuwe wetgeving tot gevolg, is een agenderende taak voor de journalistiek belangrijker dan ooit. Niet alleen de nieuwsconsument, maar ook de nieuwsproducent, moet laveren tussen wat belangrijk is om te melden en afstand nemen.