In het huidige publieke debat lijken we steeds meer onderlinge verdeeldheid te zien en krijgen scherpe tegenstellingen tussen wij (de gewone burger, de Nederlanders, de armen, de jongeren, de heteroseksuelen) en zij (de elite, de immigranten/vluchtelingen, de rijken, de ouderen, de LGBTQIA+ gemeenschap) de ruimte.

Maar tussen welke groepen zien mensen eigenlijk conflict in de samenleving? En bestaat er zoiets als conflictdenken, de neiging om de wereld te zien door de lens van conflict ongeacht de specifieke groepen? In ons recent gepubliceerde paper onderzoeken wij percepties van conflicten tussen sociale groepen in 27 Europese landen over de periode van 2003-2016.

Waar zien mensen conflict in de samenleving?

Om in kaart te brengen tussen welke groepen mensen conflicten zien, gebruiken we data van de European Quality of Life Survey (EQLS). Respondenten is gevraagd om aan te geven hoeveel conflict zij zien tussen zeven sociale groepen: arme en rijke mensen, managers en werknemers, mannen en vrouwen, ouderen en jongeren, verschillende etnische groepen, verschillende religieuze groepen en mensen met andere seksuele oriëntaties. De grafieken hieronder tonen voor elk van de zeven groepen het percentage mensen dat aangeeft veel conflict te zien.

Figuur 1: Percentage respondenten dat aangeeft veel conflict te zien tussen elk van de zeven groepen en het gemiddelde in 27 Europese landen tussen 2003-2016. Het gemiddelde is aangegeven ter referentie en enkel gebaseerd op de vijf items die zijn meegenomen in elke survey ronde. 

Uit de grafieken blijkt dat er grote verschillen bestaan tussen landen in de mate waarin conflicten worden gezien tussen sociale groepen. We vinden dat in Scandinavische landen met een sterke verzorgingsstaat en lage inkomensongelijkheid minder conflict wordt gezien tussen economische groepen. Als we bijvoorbeeld kijken naar Denemarken, zien we dat minder dan vijf procent van de respondenten aangeeft veel conflict te zien tussen arme en rijke mensen en managers en werknemers. In Hongarije daarentegen geeft meer dan de helft van de respondenten aan veel conflict te zien tussen deze groepen. Niet alleen percepties van economische conflicten verschillen tussen landen, maar ook die van culturele conflicten. In Nederland en Frankrijk geeft een meerderheid van de respondenten aan veel conflict te zien tussen verschillende etnische groepen. In Litouwen en Letland schommelt dit percentage tussen de tien en twintig procent.

Deze voorbeelden passen in een breder regionaal patroon. Door het communistisch verleden van veel Oost-Europese landen en de sterke inkomensongelijkheid in deze landen zien mensen hier veel meer economische conflicten tussen arm en rijk en managers en werknemers. Mensen in West-Europese landen zien daarentegen voornamelijk culturele conflicten tussen etnische en religieuze groepen. Dit valt te verklaren door de toename van het aantal immigranten en de aanwezigheid van sterk populistisch radicaal rechtse partijen met een focus op immigratie en zogenoemde islamisering in West-Europese landen. In Zuid-Europese landen liggen percepties van culturele en economische conflicten dichter bij elkaar. Ook zien we dat in Zuid en Oost-Europa aanzienlijk meer conflict wordt gezien tussen mensen met verschillende seksuele oriëntaties dan in West-Europese landen. In alle landen worden conflicten tussen mannen en vrouwen en ouderen en jongeren het minst gepercipieerd.

Naast deze verschillen tussen landen verwachtten we ook verschillen over de jaren heen. Zo zien we bijvoorbeeld dat in de periode van 2007 tot 2011 waarin landen hard zijn getroffen door de economische crisis percepties van conflict tussen arme en rijke mensen en managers en werknemers toenemen. Dit is goed te zien in Griekenland en Cyprus. Na 2011 neemt de perceptie van economisch conflict af en zien we juist een toename van conflict tussen etnische en religieuze groepen. Dit gaat samen met de vluchtelingencrisis in 2015.

De items rondom percepties van conflicten tonen dus substantiële variatie tussen landen en over de tijd. Bovendien weerspiegelen de items bredere sociale crises en de politieke context van landen. Dit toont dat percepties van conflict interessante indicatoren zijn en vraagt om verder te onderzoeken hoe de sociale en politieke context van landen percepties van conflict beïnvloedt.  

De wereld door de lens van conflict

Naast de specifieke conflicten die worden gezien in de samenleving vinden we ook een maat voor gegeneraliseerd conflictdenken: de neiging om de wereld te zien door de lens van maatschappelijk conflict. De vraag is echter, wie zijn deze mensen die de wereld door de lens van conflict zien? Uit eerder onderzoek blijkt dat mensen die zich kwetsbaar voelen in de maatschappij eerder geneigd zijn om de wereld te zien door de lens van conflict. Door te denken in termen van wij tegen zij kan de andere groep verantwoordelijk worden gehouden voor de situatie. Ook vinden we dat conflictdenken samenhangt met andere houdingen die een sterk conflictelement in zich dragen zoals etnisch vooroordeel, laag vertrouwen in de politiek en populistische houdingen. Verder onderzoek zal de individuele kenmerken en houdingen van conflictdenkers verder moeten analyseren. Ook is het de vraag hoe conflictdenken stemgedrag beïnvloedt. Stemmen conflictdenkers bijvoorbeeld meer op populistische partijen die een retoriek gebruiken van wij tegen zij?

Afbeelding: “fighting” door hey skinny (via Flickr).