Wat betekenen landelijke peilingen voor lokale uitslagen?

De uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen zal onvermijdelijk worden geduid als “een peiling ook voor de landspolitiek.” Maar de aankomende gemeenteraadsverkiezingen zullen niet zo maar te vertalen zijn naar de Tweede Kamerverkiezingen, zoals Tom Louwerse hier al eerder schreef. De afwezigheid van landelijke partijen in sommige gemeenten, de aanwezigheid van lokale partijen in veel gemeenten en verschillen in opkomst tussen landelijke en gemeenteraadsverkiezingen; het zorgt er allemaal voor dat deze uitslagen niet een-op-een zijn te vertalen (vier jaar geleden schreef ik hetzelfde).

Maar kunnen we dit ook preciezer onderbouwen? Wat is het effect van landelijke trends op lokale uitslagen? En wat is de rol van lokale factoren?

Lokale Factoren

Ik kijk hier naar de uitslagen van de afgelopen vier gemeenteraadsverkiezingen per gemeente: dat zijn 2002, 2006, 2010 en 2014. Als we nadenken over de uitslag van bijvoorbeeld het CDA in Uden in 2014, hoe zouden we die dan kunnen voorspellen? Een goede benadering hiervoor vormt de uitslag van het CDA in Uden in 2010. Hierin zitten al heel veel lokale factoren opgesloten: of Uden een ‘echte’ CDA gemeente is; of het CDA in Uden een sterke afdeling heeft met veel vrijwilligers; of er een populaire lokale politicus actief is; of er een sterke lokale partij is die CDA stemmers zou kunnen trekken; of de afwezigheid van bepaalde landelijke partijen zoals ChristenUnie en het SGP het CDA sterkt. Natuurlijk kunnen die factoren van verkiezing tot verkiezing verschillen maar dit is een goede eerste-orde-benadering.

Figuur 1. Voorspellen van de uitslag op basis van vier jaar geleden

Hierboven zie je in vier figuren in welke mate de uitslagen van vier jaar eerder verklarende kracht hebben. We kijken naar de uitslagen van acht landelijke partijen die deze hele periode mee doen (CDA, PvdA, VVD, D66, CU, SGP, GL en SP) in 587 verschillende gemeenten (we negeren fusies van gemeenten). Deze benadering werkt heel goed: de uitslag bij de voorgaande verkiezing verklaart 83% van de uitslagen van verkiezingen. Over het algemeen kunnen we zeggen dat de uitslag van een partij bij een verkiezing 84% is van de uitslag bij de vorige verkiezing plus 2 procentpunt extra. Dus een partij die vorige keer 10% van de stemmen kreeg, kan nu 84/100 * 10 + 2 = 10,4% verwachten.

Landelijke trends

De tweede stap is het meenemen van de landelijke trends. Hiervoor kunnen we kijken naar het verschil tussen de peilingen tijdens de eerdere gemeenteraadsverkiezingen en de huidige verkiezingen. Staat een partij er beter voor dan vier jaar geleden of juist slechter? Hier gaat het dus om trends per partij per verkiezing (32 in totaal).

Figuur 2: Landelijke peilingen en uitslagen in de gemeente

Hierboven zie je het effect van verschuivingen in peilingen op uitslagen. Als een partij op 20% verlies staat in de (landelijke) peilingen staat kan die partij nog steeds 10% winnen (of andersom), maar dat zijn natuurlijk uitzonderingen. De zwarte lijn geeft de algemene trend weer: als een partij verliest in de landelijke peilingen, verliest die partij gemiddeld genomen ook bij de gemeenteraadsverkiezingen. Over het algemeen kun je 37% van de verschuiving in de peilingen optellen bij de vorige verkiezingen en dan heb je een heel redelijke schatting van de uitslag.

Die 37% is natuurlijk wel opmerkelijk: veel mensen zullen verwachten dat de landelijke trend zich een-op-een lokaal vertaalt. Als we een onderscheid maken tussen landelijke winst en verlies dan zien we een opvallend verschil: de winst van de partij komt voor 49% terecht bij een afdeling. Het verlies maar voor 28%. Hier kunnen lokale factoren kunnen een rol spelen. Als de PvdA veel aan de SP verliest, maar de SP doet niet mee aan de verkiezingen in een gemeente, zullen mensen die landelijk geen PvdA meer stemmen dat lokaal misschien wel doen. Dit model verklaart 42% van de verschillen in de uitslagen die niet te verklaren zijn voor de vorige uitslag.

Wat betekent dit voor de gemeenteraadsverkiezingen?

We kunnen zo dus een heel aardige schatting maken voor de uitslagen van gemeenteraadsverkiezingen. Stel je bent de nummer vijf op de lijst van het CDA in Uden. Hoe staat de vlag er dan voor? De vorige keer haalde het CDA 18% van de stemmen in Uden, goed voor ruim 5 zetels. Maar nu staat het CDA er landelijk zo’n 2% slechter voor dan 4 jaar geleden. Als we alle factoren samen nemen voorspelt het model een klein verlies (ongeveer 16.5%). Die zouden de vijfde zetel nét in gevaar kunnen brengen.

Kortom: de uitslag van gemeenteraadsverkiezingen hangt voor een heel groot deel samen met lokale omstandigheden. Maar landelijke trends vertalen zich ook lokaal door, zij het niet per sé een-op-een. Landelijke winst komt voor de helft terecht bij afdelingen en landelijk verlies maar voor een kwart.