Biologische verklaringen zijn nieuws; Biologische oogkleppen niet

‘Onze evolutionaire ontstane walging van het exotische leidt tot negatieve houdingen ten aanzien van migranten omdat we onbewust beseffen dat migranten meer ziektekiemen die gevaarlijk voor ons zijn met zich meedragen. En dit effect is veel groter dan sociaal-economische factoren.’

 Deze conclusie van een onderzoek in het meest prestigieuze politicologische tijdschrift, The American Political Science Review (APSR) trok de aandacht van de Volkskrant. Uiteindelijk haalde het de krant niet, omdat de conclusie toch wat stelliger bleek dan de resultaten toelieten. Jammer, want net dit soort artikel is absoluut nieuwswaardig.

Volkskrant

De studie in de meeste recente editie van APSR zocht verklaringen voor anti-migratiehoudingen in de evolutie van de mensheid. Interessant. Zo dacht ook een Volkskrant-journalist. Maar alvorens hier over te berichten nam de journalist contact met me op. Hij vroeg me of ik het artikel wilde lezen en hem kon vertellen of ik overtuigd was door het onderzoek.

Hulde aan de journalist in kwestie. Een krant die hulp vraagt om een artikel te beoordelen, dat is zeker lovenswaardig. Niet omdat je niet op de kwaliteit van de wetenschappelijke artikelen kan vertrouwen, maar omdat we in dergelijke tijdschriften schrijven voor collega-wetenschappers, niet voor journalisten. Kennis van onderzoeksmethoden en het vakgebied zijn vaak nodig om de inhoud te kunnen begrijpen en plaatsen. En daar lag mijn rol.

Walging en afkeer hangen samen

Het onderzoek als zodanig deugde. Sterker nog, ik schreef de journalist: “Dat, in onze huidige Westerse samenleving, een walging van ziektebeelden en viezigheid samenhangt met negatieve houdingen ten opzichte van (niet-Westerse) migranten, wordt in het artikel vrij sterk aangetoond. Alle deelonderzoeken in de studie wijzen in die richting en de statistiek deugt om die conclusie te trekken.”

Echter: het verschil tussen die conclusie en de conclusie waarmee ik dit blog begon is levensgroot. Drie redenen waarom de openingsconclusie ongegrond is:

1. De aangevoerde theorie van evolutionaire ontwikkeling kan verschillen tussen mensen in het nu helemaal niet verklaren, terwijl dat in het artikel wordt onderzocht. Bovendien meet het artikel nergens een afkeer van ziektekiemen, maar de impact van vieze beelden (zoals open wonden en het niet wassen van handen na WC gang). Een biologische theorie over evolutionaire selectie kan dit artikel niet bevestigen of ontkrachten.
2. Nergens in artikel wordt het verschil in impact tussen biologische en socio-economische factoren getoetst. De gestandaardiseerde coëfficiënten ontbreken bijvoorbeeld en op basis van de resultaten is het best aannemelijk dat juist opleidingsniveau via walging aan migrantenhouding is gekoppeld. Ofwel: de analyse kan niet aantonen dat Nature meer impact heeft dan nurture.
3. De studie kan ten slotte niet uitsluiten dat zowel die walging als de anti-migratiehoudingen (deels) het effect zijn van hoe niet-Westerse migranten of landen in de Westerse media worden geportretteerd. Pogingen om voor algemene angst te controleren in de studie zijn alleszins problematisch. Zoals de auteurs echter zelf aangeven zijn emoties lastig te meten door er simpelweg naar te vragen; bij walging gebruiken ze daarom een indirecte meting, maar bij angst doen ze dat echter niet. Dus: het is helemaal niet zeker of er wel een causal verband bestaat tussen walging en anti-migratiehoudingen.

Met wat meer toelichting schreef ik dit ook aan de journalist. Mijn verhaal bevestigde diens gevoelens, aldus de journalist. In dat licht besloot men helemaal van verdere aandacht af te zien omdat dit “wellicht weer [leidt] tot allerlei aannames over dit onderzoek die eigenlijk ongegrond zijn.” Zorgvuldige journalistiek wat mij betreft.

Gebiologeerd

En toch had dit artikel de wetenschapskatern van de Volkskrant mogen halen. Als aanleiding van een debat bijvoorbeeld. Het onderzoek is veruit het meest besproken onderzoek uit deze editie van APSR.[1]

We lijken momenteel gefascineerd door biologische verklaringen in de sociale wetenschappen. Op zich niks mis mee. Sterker nog, de wisselwerking tussen biologische kenmerken, onze lezing daarvan, en de wisselwerking met de sociale omgeving mogen best meer worden onderzocht.

Maar wellicht is de huidige fascinatie zo groot dat sociaalwetenschappelijke tijdschriften en reviewers hun hoge wetenschappelijke standaarden misschien iets te gemakkelijk uit het oog verliezen om mee te doen met de drang naar de ‘harde wetenschap’. Misschien is die drang zelfs zo groot dat auteurs die analyseren vanuit een biologisch kader, even vergeten te reflecteren op alternatieve verklaringen. Of mogelijk weten auteurs dat het het makkelijk scoren is met onderzoek met een biologisch sausje?

Dát zijn vragen waar een wetenschapsredactie juist door gebiologeerd door zou moeten zijn.

Foto, door Ecole polytechnique Université Paris-Saclay, license.

[1] De Altmetric score, een indicator om de online aandacht voor een onderzoek te meten, is zelfs hoger dan van alle andere 911 artikelen met een score uit APSR.