Blok had echt wel een punt, met zijn uitspraken over de multiculturele samenleving, bijvoorbeeld ‘dat we een overzichtelijke groep willen hebben om mee te jagen of om een dorpje te onderhouden. En dat we niet goed in staat zijn om een binding aan te gaan met ons onbekende mensen.’ Degenen die er boos over werden, kennen misschien niet de vele experimenten uit de sociale psychologie die aantonen dat mensen, onbewust en automatisch, in een fractie van een seconde, anderen indelen in ‘wij’ versus ‘zij’ (op basis van o.a. etniciteit, religie, nationaliteit, sekse, voetbalclub, enzovoort) en meer negatieve kenmerken associëren met ‘zij’; en dat het contact met leden van andere groepen aan vele voorwaarden moet voldoen wil het tot goede verhoudingen leiden. Zo moet het vrijwillig zijn, het moet positief verlopen, de groepen moeten een vergelijkbare status hebben, ze moeten een gemeenschappelijk doel of belang hebben en er moet ruimte zijn voor persoonlijke contacten tussen de groepsleden. Verloopt het contact negatief, dan ben je nog verder van huis, want het ongunstige effect van negatief contact is sterker dan het gunstige effect van positief contact.
Vooroordelen en stereotypen
In die zin had Blok gelijk dat integratie binnen een multiculturele samenleving een gevecht is tegen diepgewortelde vooroordelen over andere groepen. Anderzijds: meestal weten we onze instinctieve, automatische impulsen (zoals teveel eten, drinken, overspel plegen) redelijk te beheersen. We hebben beschaving en hoewel een bepaalde graad van emotionele incontinentie meer geaccepteerd is geraakt, leren we in onze cultuur nog steeds onze primaire gevoelens te reguleren. Onderzoek heeft eveneens aangetoond dat mensen de invloed van stereotypen op hun eigen gedrag kunnen voorkomen of corrigeren, bijvoorbeeld wanneer ze een egalitaire houding hebben tegenover anderen en het dus belangrijk vinden iedereen gelijkwaardig te behandelen; of wanneer ze zich tot doel stellen om moreel goed te reageren. Ook is gebleken dat mensen die sterk gemotiveerd zijn om onbevooroordeeld te reageren, minder moeite hebben om stereotypen te onderdrukken. Mogelijk zijn deze mensen, door hun eigen normen, meer geoefend in het opzijzetten van vooroordelen, waardoor ze er al doende beter in zijn geworden. Alles wat je doet versterkt zichzelf. Dat geldt voor stereotyperen en mensen wegzetten als minderwaardig, maar ook voor het tegendeel: jezelf corrigeren zodra je beseft dat een vooroordeel opkomt in je brein.
Versterking van vooroordelen
Juist daarom zijn de uitspraken van Blok schadelijk: impliciet creëert dit soort uitspraken een klimaat waarin het geaccepteerd lijkt om aan onze primaire gevoelens toe te geven. Onze normen worden beïnvloed door wat we om ons heen zien. Als in een samenleving of subcultuur de norm heerst dat het onwenselijk is leden van minderheidsgroepen te stereotyperen, werkt dat als een rem op het uiten van negatieve ideeën over die groepen, terwijl het legitimeren van discriminatie dit soort uitingen juist aanwakkert. Als de mensen om ons heen – of publieke figuren zoals politici – negatieve gevoelens over integratie vrijelijk uiten en gedogen, is het effect dus dat we dat in elkaar versterken. Dan denkt een ander ‘Dan kan ik dat ook wel zeggen’ of doet er zelfs nog een schepje bovenop. Dat hebben we ook gezien in de politiek van VVD, CDA, PVV en FvD in de afgelopen jaren.
Dat klimaat, waarin er geen sterke rem is op het uiten van primaire gevoelens over immigranten, bestaat vermoedelijk allang binnen de VVD. Ik denk dat Blok zich van geen kwaad bewust was toen hij binnen zijn eigen cirkel deze uitspraken deed, omdat het in die kring geaccepteerd is. Blok verwoordde de onderbuik van de VVD – en de VVD verwoordt de onderbuik van de samenleving. En niet alleen de VVD. Bang de kiezer kwijt te raken, willen veel politici de kiezer behagen en volgen diens geluid. En waarom eigenlijk niet? Waarom zou Blok niet mogen zeggen wat velen denken?
Waarom toch beter zwijgen?
Het antwoord op die vraag volgt uit het gegeven dat de sociale legitimering van negatieve stereotypen een zichzelf versterkend proces is. Politici verwoorden niet alleen wat ‘de mensen in het land’ denken, maar geven er op die manier ook weer voeding aan. Het alternatief is: leiderschap tonen en zelf het geluid bepalen. De moraal van een samenleving wordt voor een belangrijk deed beïnvloed door wat politici zeggen en doen. Mensen zijn groepsdieren en voegen zich naar de normen van hun groep of van de samenleving als geheel. Als onze leiders duidelijke waarden uitdragen over respect, compassie, samenwerking en uitwisseling tussen groepen, zou dat de normen van burgers beïnvloeden en integratie faciliteren.
Blok deed precies het tegendeel. Dát is waarom het kwalijk is. Niet omdat hij ongelijk heeft. Niet omdat het verkeerd is het ongemak van velen te benoemen. Maar omdat het slechts één kant van het verhaal is. De andere kant is dat we als mensen onze primaire instincten kunnen overstijgen; dat we niet meer in tijden van schaarste leven waarin we iedereen die niet bij ons hoorde de kop af hakten; en dat we, met al onze overvloed, ons nu meer ruimhartigheid kunnen veroorloven.
Bert Peters zegt
Maar het probleem, mevrouw, dat blijft.
Bert Peters zegt
Deze reactie was eerder verdwenen. Dit is een test.
Lennart Quispel zegt
Het spijt me zeer, maar Blok had dus juist geen punt. Want dat wij/zij denken verklaarde hij zuiver en alleen met ethniciteit. Sociale psychologie laat juist zien dat dat volslagen flauwekul is, omdat groepsdenken kan plaatsvinden op basis van zo ongeveer elk willekeurig kenmerk. Verder, sociale pscychologie laat ook zien dat dat groepsdenken geen vaststaand natuurverschijnsel is, maar gemanipuleerd kan worden door mensen bepaalde stimuli te geven.
Blok zit er dus volkomen naast als hij beweert, dat ethnische verschillende groepen niet vreedzaam samen kunnen leven. Ik denk dat het belangrijk is om dit te blijven benadrukken, en dat het onverstandig is om te suggereren dat hij ook maar ergens een punt heeft. Wetenschap is vaker misbruikt om racisme te legitimeren. De apartheid in Zuid-Afrika, bijvoorbeeld, werd goedgepraat met precies hetzelfde dat Blok heeft gezegd.
christo weijs zegt
hoe zou het zijn als we vooroordelen als gewoon accepteren? Zou dat de mogelijkheid geven om ze te hanteren als ‘voor’oordeel en dan eindelijk eens het instrumentarium ontwikkelen om vooroordelen gewoon bij te stellen…? Nu mogen vooroordelen niet, schiet men in het defensief en zijn aan het eind van de dag de vooroordelen alleen maar sterker geworden. Zelfbeheersing is goed, maar zelfcorrectie is beter….
Roos Vonk zegt
Dag Lennart. Inderdaad kunnen mensen op tal van manieren categoriseren, zoals ook vermeld in mijn stuk (man-vrouw, jong-oud enz.) en onder bepaalde omstandigheden kan een alternatieve categorisatie de etnische categorisatie overrulen. Sociale categorisatie (niet groepsdenken — dat is iets heel anders: group think) is inderdaad flexibel. Ook daar is onderzoek over, maar dat laat juist zien dat toepassing van een alternatieve categorisatie zeer onwaarschijnlijk is wanneer etnische verschillen saillant zijn door de context (of saillant worden gemaakt door de uitspraken van een minister). Het verschijnsel dát we categoriseren is wel degelijk een natuurwet, in de zin van verankerd in ons brein (zie bv. het klassieke onderzoek van Rosch en van Tajfel). Je zou mensen wel kunnen stimuleren om niet-etnische categorisaties te gebruiken, bv. man-vrouw, homo-hetero, Ajax-Feijenoord, maar bij elke wij-zij categorisatie wordt een groep benadeeld.
Ik ben met je eens dat etnische groepen zeker wel vreedzaam kunnen samenleven, maar niet via de route van alternatieve categorisaties. Het overwinnen van negatieve stereotypen, over welke groep dan ook, vraagt allereerst erkenning dat ons brein nu eenmaal zo werkt. Als je dat niet erkent, kun je om te beginnen al niet beseffen dat er iets te overwinnen valt. Een vruchtbare route, heb ik bepleit, is een sterke groepsnorm tegen negatieve uitspraken over andere groepen. Daar kunnen politici een belangrijke rol in spelen. We zijn het erover eens dat iemand als Blok dat niet doet, integendeel.
Ik hoop dat je dit ook ziet in de conclusie van mijn stuk, want je stelling ‘Wetenschap is vaker misbruikt om racisme te legitimeren’ suggereert dat ik dat ook wilde doen, terwijl mijn doel juist is om m.b.v. wetenschap racisme te helpen bestrijden.
A.R. Girbes sr. zegt
Dr Stef Blok heeft op “alle punten gelijk”. Waarom?
Omdat het wetenschappelijk niet te bewijzen is, dat wat Blok heeft gezegd, onjuist is.
Psychologie is leuk en ook soms verhelderend, maar op de basis van zuivere psychologie blijkt dat “niemand” gelijk is. En, dat is nu juist de “kern van de zaak”.
Er is altijd een ” reciprociteit” nodig bij een demografische cohesie. Dat ontbreek bij veel andere volkeren. Bij moslims per definitie. Ook bij/in de Klinische psychologie wordt de “bekwaamheden” gemeten. Niet de persoonlijke attitude.
In de Psychiatrie is het “defensief” ten opzichte van anderen dat een persoonlijkheid durft voor zijn rechten opkomen en datgene dat hij denkt, durf hij ook te zeggen en verdedigen. Gekenmerkt door een durven handhaven van eigen levensvormen.” ( Prof dr. P.H,. Baan)
En, waarom is er zoveel klassenstrijd? En, waarom is er afgunst? En, waarom is er minachting ten aanzien van anderen? Waarom wil “het management” zoveel protocollen in ziekenhuizen uitvaardigen, op een zodanige wijze, dat artsen verpleegkundigen daar “depressief” van worden? Macht en minachting. Ook dat kan de psychologie slechts constateren, niet bestrijden. De nu volgende de zin sprak mij echt aan:”** Ik hoop dat je dit ook ziet in de conclusie van mijn stuk, want je stelling ‘Wetenschap is vaker misbruikt om racisme te legitimeren’ suggereert dat ik dat ook wilde doen, terwijl mijn doel juist is om m.b.v. wetenschap racisme te helpen bestrijden.”** Uitstekend denk ik……… maar, is er wel eens aan gedacht dat door intellectuele “onvolkomenheden” en/of gestoord affect, ook de maatschappelijke existentie anders is? Waarom is ” de macht willen hebben” zo maatschappelijk destructief? En, waarom worden er zoveel leugens in de politiek verkondigd? “Emotionele incontinentie” is uitermate moeilijk te begrijpen maar is wel vaak de oorzaak van veel rellen.
Waarom zijn er in de tweede wereldoorlog 55 miljoen mensen de dood in gejaagd? En, waarom zijn er 6 miljoen joden op “industriële wijze” gewoon vermoord?
Wijlen Prof dr. Piet Vroom. Theoretische psychologie”, had daar ook geen antwoord op.
Wat ik wel erg waardeer, is dat Mevrouw Roos Vonk, naast het idealisme ook op een uitstekende wijze *open* is en exact aanhaalt wat de oorzaak “kan zijn”. Ook de complexheid van de “materie” komt “netjes uit de verf”.
Maar, zoals in een reactie al is aangegeven:” De problemen zullen blijven”.
De versterking van vooroordelen:”Daaraan kan worden gezien dat Mevr Roos Vonk **uit het goede hout is gesneden**, en dat is al een enorme winst.
Dr Lyle Rossiters, schreef in zijn Boek, ” The Liberal Mind”, dat , ” linkse partijen feitelijk lijden aan een psychologische stoornis door hun vaak markante uitspraken en irrationele overtuigingen: hij kwam tot die overtuiging na 27 jaar onderzoek.
Nu. ja moeilijk is het. Maar, waarom geloven mensen in een God?
Uit angst? En dat te bedenken dat een God in feite gewoon een hersenschim is. en, weet U, moedertje natuur is de baas en dat feit wordt steeds ontweken…….!!!
christo weijs zegt
hoe zou het zijn als we vooroordelen als gewoon accepteren? Zou dat de mogelijkheid gegevn om ze te hanteren als ‘voor’oordeel en dan eindelijk eens het intrumentarium ontwikkelen om voororrdelen gewoon bij te stellen…? Nu mogen vooroordelen niet, schiet men in het defensief en zijn aan het eind van de dag de vooroordelen alleen maar sterker geworden. Zelfbeheersing is goed, maar zelfcorrectie is beter….
Leon Schellekens zegt
Roos was waarschijnlijk bevangen door de hitte Lennart toen ze dit stukje schreef. 😉 Ik ben het helemaal met je eens. Stef Blok heeft totaal geen punt en zijn uitspraken zijn op geen enkele wijzen te legitimeren.
Mieke van Stigt zegt
Mensen zijn primair geneigd tot samenwerking, empathie, compassie. Deze neigingen zijn gelinkt aan emotioneel én fysiek welbevinden. Alleen in tijden van grote onrust neigen mensen naar identificatie met een beperktere groep, de verdeling in wij versus zij. Dat kan op alle mogelijke selectiecriteria berusten (en er is flink wat ontmenselijking nodig om die uitsluiting recht te praten) maar belangrijker is dat de neiging tot groepsvorming en uitsluiting een signaal van angst en onzekerheid is, geen normaaltoestand en geen gezonde toestand: angst agressie, gevaar, eenzaamheid en stress zijn gelinkt aan ziekte, zowel individueel als in groepsverband. Wat Blok doet is daarom gevaarlijk, hij moedigt de tweedeling aan en legitimeert deze. Uiteindelijk is dat voor iedereen ongezond.
Ed Meekel zegt
Ik ben het eens met Lennart dat groepsdenken gemanipuleerd kan worden. In deze tijd gaat dat de manipulators zelfs zeer makkelijk af.
Helaas zijn mensen veel minder soeverein in hun denken geworden.
Waarschijnlijk is de overvloed aan informatie via de sociale media hieraan debet.
Neemt niet weg dat Roos Vonk groot gelijk heeft dat juist een vertegenwoordiger van de burgers ( ja, niemand uitgezonderd ) zich wel 2 keer moet bedenken wat het splijtende effect is van polariserende uitspraken voor zijn eigen VVD parochie.
Schandalig!