Is Brexit de schuld van de media?

In de week na het Brexit referendum wordt de éne verklaring na de andere gegeven voor de toch onverwachte uitslag. Ook de rol van de media, en dan in het bijzonder van de ‘tabloidpress’ wordt uitvoerig belicht (zie bijvoorbeeld hier en hier). De vraag is dan met name in hoeverre de grote koppen in chocoladeletters in the Sun (‘BeLeave in Britain’) en Daily Express (‘Britain has “too many migrants”’) hebben bijgedragen aan het succes van de ‘Leave’-campagne. Meer in zijn algemeenheid wordt de Britse journalistiek verweten jarenlang een hetze tegen de Europese Unie gevoerd te hebben, waardoor de gemiddelde Brit een totaal verwrongen beeld van de EU en haar instituties heeft gekregen.

Inhoud

Om iets te kunnen zeggen over de mogelijke effecten van mediaberichtgeving moet eerst de inhoud van het nieuws in kaart worden gebracht. Voor de campagne van het afgelopen referendum heeft de Loughborough University Centre for Research in Communication and Culture een uitgebreide inhoudsanalyse van de berichtgeving in kranten en op televisie uitgevoerd. Daaruit blijkt inderdaad een duidelijk verschil tussen de kranten die zich voor een Brexit hebben uitgesproken en de kranten die daartegen waren. In zijn algemeenheid is de berichtgeving in de weken voor het referendum iets vaker positief over een Brexit (57%) dan negatief (43%). Als de berichtgeving wordt gewogen naar oplagecijfers is het verschil een stuk groter: 80.5% ten opzichte van 19.5%. Een duidelijk beeld dus.

Ook uit eerdere studies weten we dat de berichtgeving in het Verenigd Koninkrijk inderdaad verhoudingsgewijs vaak negatief over de EU is en er uitgebreid stil wordt gestaan bij de politieke strijd rond Europese integratie. Zo laat een inhoudsanalyse van krantenberichtgeving zien dat het Britse EU nieuws gekenmerkt wordt door een hoge mate van conflict framing, waarbij tegenstellingen tussen verschillende partijen centraal wordt gesteld (hier, paywall).

Effecten

Op basis van de cijfers en een aantal aansprekende koppen uit de Britse tabloids ligt het voor de hand te concluderen dat de berichtgeving een sterke bijdrage heeft geleverd aan het succes van de Leave-campagne. Dat is echter wat te makkelijk: in veel gevallen zal de causaliteit niet per definitie duidelijk zijn – tegenstemmers lezen inderdaad verhoudingsgewijs veel vaker tabloids, maar dat betekent nog niet dat die tabloids ook hun kiesgedrag hebben beïnvloed: politieke voorkeuren kunnen ook mediagebruik verklaren en in veel gevallen kunnen er andere individuele karakteristieken zijn (bijvoorbeeld opleiding) die beiden beïnvloeden.

Toch laat onderzoek ook zien dat mensen door berichtgeving worden beïnvloed en van mening kunnen veranderen, zeker ook tijdens een referendumcampagne, zoals dit onderzoek voor het Nederlandse EU-referendum in 2005 laat zien (paywall). Er lijkt enig bewijs te zijn dat dit voor het Brexit-referendum ook het geval is: in Liverpool, waar the Sun te maken heeft met een langdurige boycot naar aanleiding van de berichtgeving over de Hillsborough stadionramp in 1989, is het aantal Remain-stemmers aanmerkelijk hoger dan in andere plaatsen met vergelijkbare demografische kenmerken, maar met meer Sun lezers. Dat zou een indicatie kunnen zijn van een effect van the Sun op de referendumuitkomst. Of de mediaberichtgeving inderdaad bepalend is geweest voor de uitslag is op basis van wat we nu weten uitermate moeilijk te zeggen. Dat ze een steuntje in de rug voor de Leave-campagne was, leidt echter weinig twijfel.

Voor en na

Gezien de mogelijke media-effecten is het al te meer opvallend dat veel tabloids de dagen na het referendum een volledig ander geluid lieten horen dan daarvoor en uitgebreid waarschuwden voor de negatieve gevolgen van uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de EU (zie bijvoorbeeld hier). Mosterd na de maaltijd, zullen de Remainers zeggen, en zij zullen zich nog meer opwinden over de vele leugens en onwaarheden die de tabloids in de weken voor het referendum verspreidden.