Morgen stemt de Britse kiezer: blijven ze in de Europese Unie, of gaan ze toch liever zelfstandig verder? Hoewel het onwaarschijnlijk is dat sommige van de doemscenario’s die worden geschetst werkelijkheid zullen worden, is het zeker dat Brexit verregaande gevolgen zal hebben voor de wereldwijde geopolitieke en economische verhoudingen.
De debatten over de voor- en nadelen gaan dan ook vooral over de economische impact van een Brexit op handel, industrie, financiële dienstverlening, import/export, buitenlandse investeringen etc. De economische gevolgen zullen aanzienlijk zijn. In de internationaal georiënteerde City of London – mekka van het financiële kapitalisme – lijkt men liever in de EU te willen blijven, terwijl in andere delen van met name Engeland het Brexitkamp meer aanhang geniet.
De voorstanders van Brexit schermen vaak met de internationaal vooraanstaande positie van Londen. Als ontwikkeld en wereldwijd goed verbonden economie kan het wel op eigen voeten staan. Maar klopt dit wel? Hoe goed verbonden is het Verenigd Koninkrijk? De City domineert het Verenigd Koninkrijk als wereldwijd financieel centrum. Maar in hoeverre werkt het ook verbindend?
Wereldwijd netwerk van dubbelfuncties
De onderzoeksgroep CORPNET houdt zich bezig met netwerken in de top van het bedrijfsleven. Bedrijven zijn geen onafhankelijke individuele marktspelers, maar doorgaans ingebed in netwerken van controle en eigendom. Het ‘Old Boys Netwerk’ van dubbelfuncties in het bedrijfsleven bestaat nog steeds en is in toenemende mate internationaal georiënteerd.
Vanuit een netwerkperspectief hebben we onderzoek gedaan naar de organisatie van de wereldwijde bedrijfselite (zie Heemskerk, Takes, Garcia-Bernardo & Huijzer 2016). Eerst hebben we in kaart gebracht welke bedrijven bestuurders en commissarissen met elkaar delen. Vervolgens hebben we het wereldwijde netwerk van steden in kaart gebracht die verbonden zijn doordat bedrijven in deze steden bestuurders delen.
Dit levert een hecht verbonden stedennetwerk op met 24.747 steden, verbonden door 874.810 dubbelfuncties. Sommige steden zijn meer dan andere centraal verbonden. Het strikte centrum van het netwerk bestaat uit de 409 (1,65%) best verbonden steden wereldwijd. Figuur 1 geeft een weergave van dit centrum. Elke punt is een stad, de kleur geeft een land aan, en de omvang van de punt beschrijft hoe centraal de stad is ten opzichte van de andere steden. In andere woorden: de grootte geeft aan hoeveel een stad bijdraagt aan het verbinden van het netwerk van de wereldwijde bedrijfselite.
Het is overduidelijk dat Londen de meest dominante en centrale stad is in de wereldwijde bedrijfselite. Dankzij deze enorm centrale positie van Londen zijn er ook relatief veel andere Britse steden onderdeel van het centrum. Hoewel de Britse steden nog geen drie procent van alle steden in het netwerk uitmaken, bezetten de Britse steden wel zeventien procent van het centrum (van 409 steden). Dit betekent dat gemiddeld genomen Britse steden bijna zes keer zo dominant zijn in het centrum van het netwerk dan de steden van een gemiddelde stad.
Het Verenigd Koninkrijk, en Londen in het bijzonder, vormt dus inderdaad de kern van de wereldwijde bedrijfselite. Londen is niet alleen de poortwachter die het Verenigd Koninkrijk met de rest van de wereld verbindt, maar vormt ook een brug tussen de bedrijfselite van continentaal Europa en bijvoorbeeld de Verenigde Staten, China en Japan en de landen van het Gemenebest.
Maar hoe hecht verbonden is het Old Boys netwerk in het Verenigd Koninkrijk zelf?
Fragmentatie in de Britse bedrijfselite
Om deze vraag te beantwoorden kijken we nogmaals naar de structuur van het netwerk van dubbelfuncties. We zoeken vervolgens naar groepen van punten (steden) die meer met elkaar verbonden zijn dan met de rest van het netwerk. Community detection is een veelgebruikte methode uit het domein van netwerkwetenschappen en stelt ons in staat om deze groepen van punten in een netwerk te identificeren. De gemeenschappen worden dus uitsluitend bepaald op basis van de positie van de steden in het netwerk. Als we deze methode via het zogenaamde Louvain-algoritme toepassen op ons stedennetwerk en vervolgens inzoomen op West-Europa, dan krijgen we een indeling in gemeenschappen zoals te zien in Figuur 2. De punten zijn steden. Steden die in dezelfde gemeenschap vallen krijgen dezelfde kleur.
Wat direct opvalt aan Figuur 2 is dat er duidelijk landsgrenzen te herkennen zijn. Portugal is gescheiden op het Iberisch schiereiland, en de grens tussen Nederland en Duitsland is ook duidelijk zichtbaar. En dit terwijl we geen enkele informatie over landen hebben gebruikt; de indeling is uitsluitend gebaseerd op de mate waarin bedrijven in deze steden bestuurders met elkaar delen.
Een aantal gemeenschappen omvatten meerdere landen. De blauwe gemeenschap omvat Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Hongarije en delen van de Balkan. Ook de Benelux komt als gemeenschap naar voren. En Frankrijk, Italië en Spanje zijn relatief hecht verbonden. In Noord-Europa vormt Scandinavië een gemeenschap; Finland blijft daarbuiten en deelt vooral banden met Estland. De Poolse steden vormen geen duidelijk te onderscheiden gemeenschap. De Poolse bedrijfselite is verdeeld verbonden met de Russische, Duitse en Scandinavische elites. Het Verenigd Koninkrijk, ten slotte, vormt samen met Ierland een eigen gemeenschap.
Maar de samenhang in het Verenigd Koninkrijk blijkt veel minder groot als we de bijzondere positie van Londen meenemen.
Londen: Meer gericht op zichzelf dan op de buitenwereld
Er zijn uiteraard relatief veel bedrijven in Londen en een groot aantal bedrijven in Londen deelt onderling bestuurders. In het netwerk betekent dit dat er een zeer sterke verbinding is van Londen met zichzelf (een self-loop). Met andere woorden, Londen is veel meer op zichzelf georiënteerd dan op de buitenwereld.
Als we dan ook deze self-loops meenemen in de gemeenschapsanalyse zien we dat de Britse zakengemeenschap niet meer verbonden is, maar uiteenvalt in niet minder dan 19 aparte gemeenschappen. Figuur 3 geeft dit netwerk weer. Het netwerk laat duidelijk zien dat er sprake is van een zeer sterke regionale clustering. Als we oriëntatie van de Londense bedrijfselite op zichzelf meerekenen, dan is het Verenigd Koninkrijk zelf misschien wel net zo verdeeld als de Europese Unie.
Deze netwerkanalyse toont aan dat we de samenhang van de Britse bedrijfselite niet moeten overschatten. In het algemeen zien we een bedrijfselite die sterk regionaal georiënteerd is. Dit wordt echter overschaduwd door de integratie die uitgaat van de bijzonder dominante positie van Londen. Maar meer nog dan op de regio’s in het Verenigd Koninkrijk, is de bedrijfselite in Londen gericht op zichzelf.
Nu-nog-Verenigd-Koninkrijk
Wat de consequenties zijn van een Brexit op de organisatie van de Britse bedrijfselite zal uiteraard moeten blijken. Onze analyse geeft ten minste aan dat Brexiteers het gelijk aan hun zijde hebben als ze onderstrepen dat Londen het centrum van de wereld is.
Maar misschien onderschatten ze hoe dezelfde bedrijfselite onderliggend verdeeld is. Als we dit combineren met een regionale clustering van voor- en tegenstemmen en de structureel sluimerende onafhankelijkheidswensen van bijvoorbeeld Schotland, dan kan Brexit nog grote gevolgen hebben voor het ‘nu-nog-verenigde’ koninkrijk.
Deze bijdrage is een bewerking van een eerdere blogpost op Corpnet.
Geef een reactie