• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

De Belastingdienst en het belang van procedurele rechtvaardigheid

door Tom van der Meer 04/12/2019 0 Reacties

De toeslagenaffaire bij de Belastingdienst sleept maar door. Tweede Kamerleden van regerings- en oppositiepartijen en journalisten van RTL en Trouw hebben fundamentele problemen blootgelegd met de procedures. Ouders en kinderopvangbureaus werden ten onrechte aangemerkt als overtreder, gebruikelijke procedures functioneerden niet, bezwaarprocedures actief onmogelijk gemaakt, de vele onterecht gedupeerden werden bewust voor lief genomen.

Procedurele rechtvaardigheid – dat je eerlijk, gelijk, en onbevooroordeeld behandeld wordt – is een cruciaal fundament in een democratische rechtsstaat. Het raakt de kern van democratische legitimiteit. Dat blijkt steevast uit onderzoek naar politiek vertrouwen en democratische steun. Die procedurele rechtvaardigheid wordt ondermijnd wanneer een uitvoeringsinstantie van de overheid het burgers onmogelijk maakt hun recht te halen. Daarom is deze affaire bij de Belastingdienst zo’n wezenlijk vraagstuk voor de democratie.

Vertrouwen is altijd een risico

Vertrouwen in de democratie en in de politiek is niet vanzelfsprekend. Wie een vertrouwensrelatie aangaat loopt een risico en maakt zich kwetsbaar dat het vertrouwen geschaad wordt. Onzekerheid en kwetsbaarheid zijn inherent aan elke vertrouwensrelatie. Dat geldt voor het vertrouwen dat je in vrienden hebt om een geheim te bewaren, maar ook voor het vertrouwen in de politiek om het juiste te doen.

Vertrouwen is een manier om met kwetsbaarheid om te gaan. Hoe groter de machtsonbalans, hoe kwetsbaarder je bent, hoe moeilijker het is om vertrouwen te hebben. Dat is mede de reden waarom vertrouwen in de politiek veelal lager is dan dat in bijvoorbeeld media. Het risico is simpelweg groter.

Procedurele rechtvaardigheid: Op alle manieren belangrijk

Al decennia buigen politicologen zich over de vraag wat het vertrouwen in de politiek verklaart. De meest consistente verklaring is steevast: de perceptie van de overheid en haar instanties als onpartijdig.

De onpartijdigheid van de overheid en het gebrek aan corruptie verklaren het overgrote deel van de structurele verschillen tussen landen in politiek vertrouwen en democratische tevredenheid. Het verklaart waarom het politieke vertrouwen in Zuid- en Centraal-Europa achterblijft op dat in met name Scandinavië, maar ook Nederland en Zwitserland. Dat is opmerkelijk: De soms grote verschillen worden dus goeddeels verklaard door een kenmerk dat we vooral in verband brengen met uitvoeringsinstanties, in plaats van de politiek zelf. Het kiesstelsel, het federalisme, de regeringsvorm, de economische groei… Ze doen er allemaal veel minder toe dan procedurele rechtvaardigheid.

Endemische schandalen verklaren waarom het vertrouwen in sommige landen jarenlang daalt. Denk aan de Agusta- en Dutroux-affaires in België in de jaren 90, of het declaratieschandaal in het Verenigd Koninkrijk zo’n tien jaar geleden. Wanneer politici van meerdere partijen het systeem (lijken te) gebruiken voor persoonlijk gewin, dempt dit het vertrouwen jarenlang.

Het effect van procedurele rechtvaardigheid zien we ook op wat concreter niveau. Er is meer vertrouwen in uitvoeringsinstanties die gedwongen worden om zich onpartijdig te gedragen in concrete gevallen én daarop door burgers aangesproken kunnen worden, dan in uitvoeringsinstanties met grote maar oncontroleerbare discretionaire bevoegdheden.

Tot slot zijn subjectieve ervaringen met uitvoeringsdiensten van invloed op ons vertrouwen. Ook als de inhoudelijke uitkomst onwelgevallig is kunnen burgers vertrouwen behouden wanneer ze van oordeel zijn dat de procedures rechtvaardig waren, onpartijdig en met ruimte voor inspraak. Meer in algemene zin zijn subjectieve percepties van corruptie en partijdigheid schadelijk voor vertrouwen in de politiek. En dat is een wereldwijd fenomeen.

Hart van de legitimiteit

Procedurele rechtvaardigheid raakt al met al het wezen van de ervaren legitimiteit van de democratie en de democratische instituties. Dat maakt de slepende affaire bij de Belastingdienst meer dan een gewoon probleem met een uitvoeringsinstantie. De procedurele rechtvaardigheid – onpartijdigheid, inspraak, onbevooroordeeldheid – is jarenlang en naar het zich laat aanzien actief met de voeten getreden. Dat maakt het vanuit het perspectief van politiek vertrouwen tegelijk onverteerbaar dat het probleem al zo lang kan blijven dooretteren.

De vraag is of het hier eindigt. Staatssecretaris Snel maakte in het debat een pijnlijke uitglijder, toen hij de Belastingtelefoon suggereerde als kanaal voor mogelijke gedupeerden. Pijnlijk is het omdat de kern van de vertrouwensbreuk – het herhaaldelijk en op verschillende manieren geschonden vertrouwen in de rechtvaardigheid van de procedure – evident niet via de bestaande procedure zomaar kan worden opgelost.

De vaste kanalen zijn immers zelf het probleem geworden.

Afbeelding: Bron

Filed Under: Uncategorized

Over de auteur

Tom van der Meer
Tom van der Meer (1980) is Hoogleraar Politicologie, in het bijzonder Legitimiteit, Ongelijkheid en Burgerschap, aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder werkte hij bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is sinds 2015 co-Directeur van het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) en Lokaal Kiezersonderzoek (LKO). Hij doet voornamelijk onderzoek naar Politiek vertrouwen, Kiesgedrag (electorale volatiliteit), Politieke socialisatie, en Sociaal kapitaal (burgerparticipatie, etnische diversiteit).
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Hoeveel tijd (en energie) kost het schrijven van een beurs?

Bron: https://www.flickr.com/photos/78392295@N06/40674551401 (CC-BY 2.0)

“Als je meedoet moet je ook voor het hoogste ambt gaan”. Sigrid Kaag als kandidaat-premier

Foto door Risastla, CC-BY-SA 2.0

Opiniepeilingen tussen hoop en vrees: Zijn emoties over peilingen gevaarlijk?

Podcast

Aflevering 104 – Terugblik gemeenteraadsverkiezingen, met Josje den Ridder, Simon Otjes en Tom van der Meer

We gaan de gemeenteraadsverkiezingen nabeschouwen met Josje den Ridder (SCP), Simon Otjes … [Lees verder...]

Aflevering 103 – Het regeerakkoord van het kabinet Rutte-IV, met Tom Louwerse en Tom van der Meer

Het regeerakkoord van het kabinet Rutte-IV opent met een aantal pagina’s over het functioneren van … [Lees verder...]

Episode 102 – German Election Recap, with Tarik Abou-Chadi

Let’s talk German elections! The SPD narrowly beat the CDU/CSU in their first Merkel-less election … [Lees verder...]

Populisme

Gevoelens van culturele afstand als verklaring voor de opleidingskloof in anti-establishment-opvattingen en -gedrag

In veel Westerse democratieën leven onder een aanzienlijk deel van de bevolking … [Lees verder...]

Aflevering 94 – De ‘Heilige Alliantie’ tussen orthodoxe christenen en radicaal-rechts, met Sander Rietveld

Mijn gast van vandaag is Sander Rietveld, politicoloog en onderzoeksjournalist bij Zembla. Sander … [Lees verder...]

Cas Mudde: “Rutte vormt grotere bedreiging voor de liberale democratie dan uiterst rechts”

Iris Beau Segers, onderzoeker aan het Center for Research on Extremism (C-REX), interviewt Cas … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2022 StukRoodVlees

Copyright © 2022 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in