Over anderhalve week zijn er verkiezingen in Duitsland. De kans is klein dat de Duitse kiezers bij hun gang naar de stembus voor grote verrassingen zullen zorgen. De christendemocratische CDU/CSU van bondskanselier Angela Merkel staat al tijden stabiel rond de 40 procent van de stemmen en er moeten rare dingen gebeuren wil het kanselierschap haar ontgaan. De sociaaldemocratische SPD staat rond de 25 procent, de Groenen en Die Linke ieder rond de 10 procent, de liberale FDP rond de 5 procent en de Piraten en de Eurosceptische AfD rond de 3 procent. Door deze stabiliteit in de peilingen en het gebrek aan meeslepende politieke debatten wordt de campagne door sommigen als saai bestempeld.
Toch zijn er interessante ontwikkelingen waarneembaar bij onze oosterburen. Thomas Poguntke, politicoloog te Düsseldorf, stelt dat het Duitse partijsysteem aan grote veranderingen onderhevig is (zie hier, paywall). Eén van de belangrijkste veranderingen is volgens hem dat het aantal relevante partijen flink is toegenomen. Waar vroeger eigenlijk voornamelijk de CDU en de SPD een rol van betekenis speelden, zijn in de loop der jaren allerlei kleine partijen steeds belangrijker geworden. En dat zie je niet alleen aan de huidige peilingen, maar ook op bestuursniveau. Zo werd in 2011 voor het eerst in de Duitse geschiedenis een lid van de Groenen als minister-president van een deelstaat gekozen. Bovendien werd in 2009 in Saarland een ‘Jamaica coalitie’ gesloten met de Groenen, en werd Hamburg van 2008 tot 2010 geregeerd door een christelijk-groene coalitie.
Volgens Poguntke zijn SPD en CDU hun dominante positie langzaam kwijt aan het raken en zal het in de toekomst steeds lastiger worden stabiele coalities te smeden. Daarmee gaat Duitsland volgens Poguntke steeds meer op landen als Nederland lijken. De vraag is of dat erg is. Het Duitse stelsel mag dan wel minder stabiel worden, het feit dat er meer partijen zijn en er dus meer te kiezen is zou je ook kunnen interpreteren als democratisering.
Anders dan wat de eerste alinea (wellicht onbedoeld) impliceert, denk ik dat er wel degelijk spanning in deze verkiezingen zit. Zeker, CDU/CSU worden de grootste, en Angela Merkel wordt premier. Maar de vraag is: met welke coalitie? Het liefst zou zij verder gaan met de FDP, maar dat kan op 2 manieren mis gaan:
1. SPD, Groenen en Linke zijn samen groter dan CDU, CSU en FDP, of:
2. De FDP haalt de kiesdrempel niet
In die gevallen zal naar een andere mogelijkheid gezocht moeten worden – waarschijnlijk een grote coalitie, maar om verder op dit bericht in te gaan, zwart-groen of Jamaica moet niet worden uitgesloten. En als dat allemaal mislukt, zou er nog gekeken kunnen worden of SPD zijn afkeur tegenover Die Linke kan laten varen, en met een rood-rood-groene coalitie Merkel alsnog buiten spel kan zetten.
Interessante post, dank Matthijs. Natuurlijk is het zo dat het aantal partijen dat de kiesdrempel haalt een belangrijke impact heeft (dus zo kunnen linkse partijen rechtse partijen wel beïnvloeden). Het punt over het regionale niveau is bovendien ook iets nieuws. Echter, los van deze twee punten, zou je niet eerder kunnen zeggen dat vooral de SPD haar dominante positie op links kwijt is? De FDP, laten we dat dan maar de concurrent op ‘rechts’ noemen, is er al een hele tijd dus dat is niets nieuws. Bovendien is hun score ook relatief normaal.
En inmiddels heeft de situatie zich weer gewijzigd: Een van de verkiezingspolls geeft aan dat AfD de kiesdrempel zou kunnen halen. Andere polls laten de partij bij 3-3.5% blijven steken, maar het zou kunnen dat er onderrapportage is van de bereidheid AfD te stemmen. Als het AfD inderdaad de kiesdrempel haalt, en eigenlijk al als het daar in de buurt komt, levert dat opnieuw een stap op in het proces dat je suggereert. En het beïnvloedt op de kortere termijn natuurlijk ook de mogelijke coalities – naast de grote coalitie blijven dan eigenlijk alleen de Jamaicacoalitie en CDU/CSU-FDP-AfD over, want C/C-FDP, C/C-Groen en SPD-Groen-Linke hebben dan duidelijk geen meerderheid.