De indrukwekkende uitingen van collectieve rouw na het dramatische neerschieten van vlucht MH17 boven Oekraïne volgden kort na de collectieve jubelstemming door de prestaties van het Nederlands elftal. De Volkskrant besteedde dit weekend daarom aandacht aan de emotiemaatschappij. Vroeger, zo luidt het beeld, uitten Nederlanders hun emoties niet zo collectief, in lijn met calvinistische tradities.
De verbazing over de emotiemaatschappij is niet nieuw. Bijna 10 jaar geleden schreef SCP-onderzoeker Joep de Hart een prachtig essay: Voorbeelden en nabeelden. Hij plaatst recente collectieve emoties in een historische context:
- de dood en begrafenis van politici (de begrafenis van Fortuyn in 2002 en die van Domela Nieuwenhuis in 1919)
- de dood en begrafenis van volkszangers (André Hazes in 2004, Johnny Jordaan in 1989)
- koninklijke huwelijken (WA en Maxima in 2002, Beatrix en Claus in 1966, Juliana en Bernhard in 1937)
- sportverdwazing rond het Nederlands Elftal (EK 1988, WK 1974, WK 1934)
De Hart concludeert dat de collectieve uiting van emoties wijst op de emancipatie van volkse sentimenten: “Een steeds gemeleerder gezelschap geeft er blijk van. (…) Het ongeremd uiten van emoties in de publieke ruimte is toegenomen.” Maar ook stelt hij: “Het massaal toestromen bij gebeurtenissen dateert niet van de laatste jaren. (…) Wat wel veranderd lijkt, is de ongeremdheid waarmee emoties bij zulke gelegenheden worden geuit, het plengen van de ‘publieke tranen’ en de ongemaskeerde wijze waarop die door de media worden doorgegeven.”
Zo plots is de overgang van Nederland als zuinig calvinistisch landje uit de jaren 50 naar de emotiemaatschappij van nu dus niet geweest.
Maar leest u het essay vooral zelf.
De lijst kan je nog veel langer maken. De massale demonstraties als tegen de kernwapens en tegen de Vietnamoorlog waren in wezen toch ook publieke volkse sentimenten?
Wat je wel merkt is dat als de nationale tv erbij aanwezig is de show groteske vormen aanneemt. Men wilt wat meer emotie laten zien om het beter over te laten komen. Stilstaan bij een begrafenis zegt ineens niet meer genoeg, er moet uit respect geklapt worden. Die emotie is deels show. Men klapt omdat men weet dat ze met hun snufferd op tv zijn. Niemand klapt spontaan op de begrafenis van zijn eigen vader.