In november 2020 vertrokken veel prominenten bij Forum voor Democratie, nadat bekend werd dat binnen de JFVD antisemitische en nazistische app berichten werden verstuurd. Dit leidde tot veel tumult binnen de partij, waartoe ook veel kiezers de partij de rug toekeerden. Hoewel Forum voor Democratie al een dalende trend had in de peilingen, gaf een groot gedeelte van de tot dan toe gebleven kiezers aan niet meer op de partij te willen stemmen, en daalde het zetelaantal tot 2 zetels in de peiling van Kantar.
In een openbare brief van Nicki Pouw Verweij, waarin zij de gebeurtenissen bespreekt van een (verkiezings)teambuildings activiteit georganiseerd door de partij, komen naast antisemitische uitlatingen naar voren dat Baudet een andere koers wil varen in de verkiezingscampagne. Vrijheid, en (mogelijk het niet bestaan van) corona, dienen de belangrijkste verkiezingsthema’s te worden. Dat in plaats van de bekende populistische conservatieve stokpaardjes, immigratie en Europese integratie. De gevolgen zijn inmiddels bekend. Een gedeelte van de partijkern splitste zich af en richtte een nieuwe partij op, met de naam JA21. Baudet herroverde de macht binnen Forum voor Democratie en richtte zich, samen met Wybren van Haga, op de nieuwe verkiezingsstrategie.
Inmiddels is de verkiezingsuitslag bekend. JA21 is als nieuwe partij met 3 zetels de Tweede Kamer binnengekomen en Forum voor Democratie stijgt van 2 zetels in de Tweede Kamer naar 8 zetels. Beide partijen boekten dus winst. De verkiezingsuitslag roept een aantal vragen op namelijk; heeft Baudet inderdaad de kiezers die hij verloor naar aanleiding van het tumult in zijn partij weer weten te herroveren, zoals hij zelf beweerd volgens de brief van Nicki Pouw Verweij (p. 2, regel 9)? En vervolgens; om wat voor reden gaven deze kiezers hun stem aan Baudet of aan een andere partij?
Keerden kiezers terug bij Forum?
Om die vraag te kunnen beantwoorden kijken we nog eens naar de respondenten die daags na het uiteenvallen van Forum voor Democratie in november 2020 ondervraagd zijn. Destijds werd gevraagd op welke partij zij van plan waren te stemmen. Van de respondenten die destijds aangaven niet meer op Forum voor Democratie willen te stemmen, heeft uiteindelijk ongeveer driekwart (74%) van hen dat ook niet meer gedaan. Een vijfde van hen (20%), is uiteindelijk toch teruggekeerd bij Forum voor Democratie. Andersom heeft minder dan de helft van de kiezers die eind november nog van plan waren op Forum voor Democratie te stemmen (41%), dat ook daadwerkelijk gedaan. De helft van hen (50%), heeft uiteindelijk besloten om 4 maanden later bij de Tweede Kamerverkiezingen, op een andere partij te stemmen. Zie de tabel hieronder. In dat kader kan gesteld worden dat het Baudet niet gelukt is om deze kiezers terug te winnen.
Naar welke partijen zijn deze stemmen gegaan van kiezers die allen, sinds mei 2020, eens in een Kantar-peiling hebben aangegeven op Forum voor Democratie te gaan stemmen? Hieronder is te zien dat bijna de helft van de kiezers (49%) (terug) is gekeerd naar de PVV. Als tweede alternatief staat de nieuwe partij JA21, waar uiteindelijk 17% van de kiezers haar stem aan heeft gegeven. Gevolgd door de VVD, waar uiteindelijk één op de tien kiezers die eerder Forum voor Democratie zou stemmen, zich uiteindelijk naartoe heeft gekeerd. Zie de figuur hieronder.
Op basis van deze gegevens kun je concluderen dat Joost Eerdmans en Annabel Nanninga inderdaad een deel van de kiezers van Forum voor Democratie heeft meegenomen, al zal het aandeel dat uiteindelijk mee is gegaan lager zijn dan gehoopt. Daarbij dient wel aangetekend te worden, dat kiezers die eerder dan mei 2020 al bij Forum voor Democratie waren afgehaakt, in dit onderzoek niet zijn meegenomen.
Belangrijkste onderwerp voor stemkeuze
De voorgestelde, gewijzigde verkiezingsstrategie van Forum voor Democratie, waar Nicki Pouw Verweij in haar brief over rept, is ook duidelijk te herkennen in het meest belangrijke onderwerp om volgens kiezers op Forum of een andere partij te stemmen. Het belangrijkste onderwerp voor deze kiezers om op Forum voor Democratie te stemmen is dan ook de bestrijding van het coronavirus. Omgekeerd vindt een grote groep kiezers die op een andere partij dan Forum voor Democratie gestemd hebben ‘immigratie’ het belangrijkste onderwerp.
Conclusie
Dat Forum voor Democratie tussen november 2020 en maart 2021 haar electorale basis aardig heeft aangepast, dat is duidelijk. Met een andere verkiezingsstrategie, gericht op vrijheid en het coronavirus heeft zij uiteindelijk 8 zetels weten te behalen. Van de oorspronkelijke kiezersgroep is uiteindelijk weinig bij de partij gebleven. Hoe de nieuwe kiezersgroep van Forum voor Democratie eruitziet is een belangrijk onderwerp voor vervolgonderzoek. Of deze groep blijvend is, dat is iets dat de toekomst zal uitwijzen. Joost Eerdmans, Annabel Nanninga en Nicki Pouw Verweij, oud leden van Forum voor Democratie die zijn vertrokken en een nieuwe partij hebben opgericht, JA21, hebben slechts een klein deel van de kiezers dat tot hun afscheiden nog trouw was aan Forum weten mee te nemen. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in 3 zetels in de Tweede Kamer. Het overgrote gedeelte van de andere kiezers zocht zijn of haar heil (weer) bij de PVV. Het behalen van Kamerzetels voor een nieuwe partij is sowieso een succes dat weinige nieuwe partijen gegeven is. Maar de potentie van de partij zal wellicht wringen met het behaalde eindresultaat. Hoe dit succes voor JA21 tot stand is gekomen, is ook een belangrijk onderwerp voor vervolgonderzoek.
Afbeelding: Bron
Goed stuk, een kleine correctie en tips voor vervolgonderzoek.
Je schrijft:
‘Dat in plaats van de bekende populistische conservatieve stokpaardjes, immigratie en Europese integratie.’
Door te spreken over ‘populistische conservatieve stokpaardjes’ lijkt het alsof je een (links) waardeoordeel geeft. Een rood vlees etende rechtse lezer geef je zo aanleiding om te twijfelen over je vermogen objectief over dit onderwerp na te willen denken. Beter wellicht is om te spreken van ‘restrictief immigratiebeleid en kritisch/sceptisch tov Europese integratie/machtsoverdracht van landen naar Europa’. Feitelijk juist, los van waarde-oordeel, kunnen zowel linkse als rechtse lezers zich in vinden.
Het vervolgonderzoek over hoe het succes van JA21 tot stand is gekomen lijkt me inderdaad belangrijk gezien het enorme electorale gat dat er bestaat tussen de PVV en VVD. En het democratische probleem dat veel rechtse kiezers zich al vele jaren nergens écht thuis voelen. Het potentieel van zo’n partij is ook zichtbaar geworden tijdens het hoogtepunt van Forum. Uitgaande van dit potentieel, zou je de vraag ook kunnen omdraaien. Dus niet afvragen hoe JA21 3 zetels heeft kunnen binnenhalen, maar waarom ze pas de volgende verkiezingen met 20 zetels weg gaan lopen. Wat onderscheidt huidige JA21-stemmers van stemmers die dat pas de volgende verkiezingen massaal gaan doen? Kennen ze Joost Eerdmans nog niet zo goed? Willen ze het nog even aanzien alvorens hun vertrouwen aan een nieuwe partij te geven?
Het lijkt me ook verstandig om een open interview te houden met respondenten die tenminste ooit overwogen hebben Forum te stemmen. Om goede onderzoeksvragen te kunnen stellen, is het belangrijk je te kunnen verplaatsen in rechtse kiezers. Ik kan me voorstellen dat dit lastig is voor veel sociaal wetenschappers, die zoals bekend zelf overwegend links stemmen en
ook vrijwel altijd in een ‘linkse bubbel’ werken.
Een laatste noot, niet iedereen zal JA21 een fatsoenlijke partij vinden. Wat ik ermee bedoel is dat die partij door partijen als CDA en VVD nog nét
fatsoenlijk gevonden wordt en dat is, bij fatsoenlijk verkiezingsresultaat, genoeg voor eventuele regeringsdeelname. Wanneer JA21 ook in de ogen van linkse kiezers een fatsoenlijke partij is (wat dus niet relevant is), houdt JA21 op een rechtse partij te zijn.