De hoogste tijd voor een vaccinatieplicht

In de zomer van 2013 zijn op de bible belt de mazelen weer uitgebroken. In oktober  2013 leidde dit tot het eerste dodelijke slachtoffer, en het RIVM verwacht op basis van de statistieken dat er tijdens deze uitbraak nog twee dodelijke slachtoffers zullen vallen. In Syrië is polio is uitgebroken en is niet uitgesloten dat deze ziekte via reizigers ook in Nederland terecht komt. In een recent overzicht van het Council on Foreign Relations wordt een onthutsende stijging vastgesteld van uitbraken van besmettelijke ziektes in de westerse wereld, dit als gevolg van teruglopende vaccinatiepercentages.

Het is hoog tijd om een wettelijke vaccinatieplicht in te stellen.

Verantwoordelijk voor alle kinderen

In Nederland is het aan de ouders om over de vaccinatie van hun kinderen te beslissen. Gezagsdragers zien geen heil in een vaccinatieplicht, omdat ze verwachten dat bevindelijk gereformeerden zich hier toch niet aan zullen houden.

Maar zo eenvoudig ligt deze kwestie niet. De overheid heeft een verantwoordelijkheid om de gezondheid te beschermen van álle kinderen, ook kinderen uit bevindelijke gezinnen die zelf nog niet in staat zijn om vaccinatie weloverwogen te weigeren. Juist deze groep loopt gevaar, omdat ze op de bible belt geografisch geconcentreerd wonen en er daardoor geen groepsimmuniteit optreedt.

Kinderen van ‘kritische prikkers’ (voornamelijk antroposofen en homeopaten) lopen minder gevaar, omdat ze niet geografisch geconcentreerd samenleven en omdat ze over het algemeen wel zijn ingeënt tegen difterie, kinkhoest, tetanus, polio en rodehond.

Begin met een vaccinatieplicht voor polio

In België worden alle kinderen onder de twaalf jaar verplicht tegen polio gevaccineerd. Nederland zou ook zo’n vaccinatieplicht in moeten voeren, maar daar zou wel de mogelijkheid aan toe moeten worden gevoegd dat ouders op basis van gewetensbezwaren ontheffing kunnen vragen. Omdat polio de meest risicovolle ziekte is, stel ik voor om eerst een vaccinatieplicht voor polio in te voeren, en later te onderzoeken of uitbreiding naar andere ziektes wenselijk is.

Dialoog werkt niet

In het kabinetsstandpunt naar aanleiding van de polio-uitbraak van 1993 is de vaccinatieplicht ernstig overwogen, maar uiteindelijk toch niet ingevoerd. In plaats hiervan werd vooral ingezet op een dialoog, omdat het kabinet geloofde dat op “de lange termijn de weg van overtuiging en voorlichting meer effectief zal zijn dan die van verplichting.”

De recente mazelenuitbraak maakt duidelijk dat deze verwachting niet is uitgekomen. Protestant-christelijke ouders die zelf in niet-vaccinerende gezinnen geboren zijn, blijken zonder veel discussie de keuze van hun ouders te volgen en hun eigen kinderen ook niet te laten vaccineren. Voorlichtingscampagnes en dialoog bereiken deze groepen niet omdat ze sterk naar binnen gericht zijn en zich afsluiten voor overtuiging door buitenstanders. Hierdoor blijven hun kinderen onbeschermd tegen deze infectieziekten.

Om deze reden lijkt een vaccinatieplicht voor kinderen onder de twaalf onvermijdelijk. Een vaccinatieplicht tout court, zonder een procedure voor gewetensbezwaarden lijkt echter nog een stap te ver. Immers, binnen de Nederlandse traditie is het de gewoonte dat bij ingrijpende maatregelen waartegen burgers diepgevoelde gewetensbezwaren kunnen hebben, de overheid ruimte biedt om op basis hiervan vrijstelling te krijgen. Daarom zouden ouders op basis van gewetensbezwaren de mogelijkheid moeten hebben om ontheffing te vragen.

Omkering van de logica

Dit voorstel draait de logica van de regelgeving om: weigeren is nog steeds mogelijk, maar ouders die vaccinatie weigeren kunnen zich niet langer aan deze dialoog onttrekken. Ze kunnen alleen vrijstelling van vaccinatie krijgen als hiervoor argumenten worden ingebracht die in redelijkheid als te respecteren gewetensbezwaren kunnen worden aangemerkt, net zoals destijds bij gewetensbezwaarden militaire dienst.

Ouders kunnen deze maatregel als opdringerig of zelfs aanstootgevend zien. Echter, opvoedingskeuzen die over het algemeen als uiterst onverstandig worden gezien, kunnen niet aan een kritische beoordeling worden onttrokken enkel omdat ze uit een religieuze overtuiging voortvloeien.

De vrijheid van godsdienst wordt niet ingeperkt: bevindelijke ouders die onoverkomelijke gewetensbezwaren naar voren kunnen brengen, hebben nog steeds de mogelijkheid om vrijstelling te krijgen. De overheid heeft echter ook de taak om jonge kinderen te beschermen tegen vermijdbare en mogelijk levensbedreigende risico’s die met deze ziekten gepaard gaan, desnoods tegen de wil van de ouders in.

Verwijten achteraf

Het belang hiervan wordt benadrukt door het feit dat een aantal van de poliopatiënten, die als kind bij de uitbraak in 1983 (zwaar) gehandicapt zijn geraakt, als volwassenen expliciet afstand hebben genomen van het standpunt van hun ouders en hen hebben verweten dat ze hen niet hebben laten inenten. Het doel van deze maatregel is het tegengaan van uitbraken van besmettelijke ziekten, en hiervoor is geen vaccinatiegraad van 100% nodig. Bovendien, als met deze maatregel nog steeds niet de vereiste vaccinatiegraad wordt behaald, kan alsnog een vaccinatieplicht tout court overwogen worden.

Zolang groepen met rust worden gelaten, hebben ze geen reden van positie te veranderen

Het is voorbarig om te concluderen dat de bevindelijk gereformeerden nooit van positie zullen veranderen, zoals de recente positiewijziging van de SGP over het passief kiesrecht voor vrouwen aantoont. Ook in de discussie over vaccinaties wordt onnodig vastgehouden aan een beeld van halsstarrige tegenstanders. Het zou goed kunnen dat bevindelijke groepen nu veel minder militant zullen reageren op een vaccinatieplicht dan twintig jaar geleden, zeker wanneer de uitweg van vrijstelling via een gewetensbezwaardenregeling wordt aangeboden.

Zolang deze groepen met rust worden gelaten, hebben ze geen enkele reden om van positie te veranderen  en kunnen ze de dialoog ontwijken. De SGP bleek in het vrouwenstandpunt ook meer vatbaar te zijn voor overheidsdruk dan het imago van onwrikbaar bolwerk van mannenbroeders deed vermoeden. Toen zowel de Raad van State, de Hoge Raad en het EHRM concludeerden dat de partij vrouwen het passieve kiesrecht inderdaad niet mocht ontnemen, en dat daarom de staatssteun aan de partij moet worden stopgezet, koos de partij eieren voor haar geld.

Indien de overheid haar verantwoordelijkheid tegenover de kinderen binnen deze bevindelijke groepen wilt opnemen, zal ze de dialoog via een gekwalificeerde vaccinatieplicht moeten afdwingen.