De Mens(ch) in de Politiek

Ik zal het maar bekennen, voor een politicoloog houd ik helemaal niet zo van ‘de politiek’. Als fenomeen fascineert het me, maar vooral omdat ik steeds weer merk dat ik simpelweg niet goed begrijp waarom mensen die politiek bedrijven (en dat zijn er overigens nog veel meer dan alleen beroepspolitici) zo antagonistisch moeten zijn. Waarom het een strijd moet zijn over wie er gelijk heeft, over wie wat wanneer en hoe krijgt (om maar even met Lasswell te spreken). Hoewel die fascinatie intrinsiek persoonlijk is, merk ik steeds weer dat het wel degelijk de drijfveer is voor al mijn onderzoek. 

Mijn onderzoek wordt op het diepste niveau gedreven door een prangende vraag: waarom doen mensen wat ze doen, waarom denken ze wat ze denken? In een ‘vorig’ leven, hoewel ook weer niet zo lang geleden, werkte ik als acteur. Al op de toneelschool hield ik me bezig met diezelfde vraag. Mijn onderzoeksmethode was interpretatief, mijn meetinstrument was mijn eigen gevoelsleven en mijn voorstellingsvermogen: ik kroop in de huid van personages om zo te ontdekken wat er achter hun woorden en daden school om daar vervolgens middels een vertolking van de rol mijn bevindingen te kunnen delen. 

Tegenwoordig is mijn onderzoek wetenschappelijk, positivistisch zelfs en gebruik ik ‘Popper-waardige’ experimenten om mijn vragen te beantwoorden. De vragen zijn breder geworden, maatschappelijker ook, maar diezelfde kernvraag ligt daar nog steeds onder; mijn interesse betreft menselijk gedrag. Tijdens mijn studie politicologie merkte ik op dat veel politicologische theorieën de mens als een constant gegeven beschouwen. Dat ervanuit wordt gegaan dat structuren – in brede zin, dus van wetten tot instituties tot landen tot geïnternaliseerde normen – gedrag van individuen bepalen en wel op dezelfde wijze. Er is weinig ruimte in die theorieën voor individualiteit, voor de mogelijkheid van variatie onder individuen. Elke theorie die structuur vooropzette, leek dat te kunnen doen door te bouwen op assumpties die gaan over generaliseerbaar gedrag van mensen, ook wel de microfundamenten (zie hier – helaas achter een paywall – een mooie uitleg hierover) van een theorie genoemd. 

Die vast aannamen inclusief verwachtingen schuurde diep in mij, daar leek iets niet te kloppen. Het raakte aan mijn persoonlijke aversie tegen de hokjesgeest, het plakken van labels op mensen met een pak aan verwachtingen over dat label. Als wetenschapper besloot ik die assumpties te gaan testen, om zo te ontdekken welke microfundamenten empirisch ondersteund werden en welke niet kloppen.  

Zo onderzocht ik bijvoorbeeld de assumpties waarop de democratische vrede theorie, een theorie die ontwikkeld is om te kunnen verklaren waarom democratieën doorgaans niet met andere democratieën in oorlog gaan, gebouwd is. De onderliggende assumptie over mensen die onder deze theorie ligt, stelt dat mensen die in westerse liberaal-democratieën opgroeien zich vredelievender zullen opstellen tijdens een ernstig interstatelijk conflict met een andere democratie dan mensen die in niet-democratieën zijn opgegroeid. Met andere woorden: er wordt verwacht dat de structuur van een bepaald regime (liberaal-democratie in dit geval) een ‘opvoedende functie’ heeft die kan leiden ander, lees: beter, bedrag. Zo’n assumptie mag plausibel klinken, tenslotte moedigde ik (als een democratisch burger) mijn kinderen toen ze nog klein waren ook niet aan om erop los te slaan als ze ruzie hadden maar deed ik mijn best hen te leren dat erover praten meestal tot een betere, veiligere en vriendelijkere oplossing zou leiden. Maar tegelijkertijd vond ik de gedachte dat een moeder in een niet-democratisch land niet hetzelfde aan haar kinderen zou leren bespottelijk. Hetgeen mij deed vermoeden dat conflict-oplossend gedrag niet zozeer bepaald zou worden door de invloed van een externe structuur (zoals een regimetype), maar eerder door hoe individuen in elkaar steken – hun overtuigingen over conflictoplossing. Middels een experiment dat ik in de VS, Rusland en China uitvoerde, wist ik deze assumptie (en nog wat andere) te toetsen, en ontdekte ik dat de superstructuur van een regime inderdaad niet bepalend is voor menselijke besluitvorming tijdens conflict-oplossing, maar wel degelijk de al bestaande havikachtige dan wel duifachtige overtuigingen over hoe conflicten met andere landen opgelost zouden moeten worden. En dat bleek in zowel de VS, als China als Rusland de beste verklaring te zijn, het regime deed er niet toe maar het individu des te meer. Mocht je meer over dit onderzoek willen weten, lees dan hier op SRV en hier meer over de resultaten. 

In één van mijn huidige onderzoeksprojecten onderzoek ik of het beoefenen van een meditatie die focust op het cultiveren van compassie en vriendelijkheid van invloed kan zijn op politiek gedrag. Om precies te zijn: of mensen eerder bereid worden om mensenrechten toe te kennen aan illegale immigranten nadat ze zeven weken lang dagelijks 12 minuten gemediteerd hebben. De meditatie die gebruikt wordt is een intentionele: er worden bewust gevoelens van compassie gegenereerd, zowel voor de persoon zelf als anderen. Het genereren van die compassie vergt een verschuiving van het perspectief dat mensen op politiek hebben: de meditatie vraagt van je om te accepteren dat er op abstract niveau altijd een gemene deler te vinden is onder mensen: iedereen streeft naar ‘het goede leven’, in filosofische zin. Hoezeer je het ook oneens kunt zijn met de visie van een ander op wat het goede leven is, hoezeer je ook de levensstijl en opvattingen van een ander zou willen verwerpen, door te durven te onderkennen dat iedereen in de eerste plaats een mens(je) is dat streeft naar een dak boven hun hoofd, brood op de plank, een gezond en veilig leven kan dat perspectief gaan verschuiven. En omdat de meditatie inzet op de ander dat recht niet alleen toe te willen kennen maar hen dat zelfs toe te gaan wensen kan er een perspectief verschuiving plaatsvinden. De grote vraag is dan, of die verschuiving inderdaad plaats gaat vinden en of deze ook van invloed zal zijn op gedrag. Omdat deze verschuiving niet van buitenaf door een structuur is opgelegd, maar juist een innerlijk en daarmee individueel proces is geweest. Met andere woorden: kan door meditatie de mensch in de mens weer vaker aan bod komen in politieke situaties?

Het antwoord of meditatie kan helpen om mensen weer meer samen te laten werken om een maatschappij te creëren die voor iedereen een thuis kan zijn zal wat mij betreft geworteld zijn in empirie, hoewel er voldoende anekdotische aanwijzingen zijn die een voorzichtig ‘ja’ aangeven. Ik zit midden in de analyses, dus het antwoord laat nog heel even op zich wachten. Maar ik beloof: ik kom erop terug!