• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

De mythe van de Nederlandse politieke vertrouwenscrisis

door Tom van der Meer 28/05/2013 2 Reacties

Afgelopen weekend noemde premier Mark Rutte zijn regering qua personele samenstelling “misschien wel een van de beste ministerraden sinds de Tweede Wereldoorlog”, gebaseerd op “een stabiele, goedwerkende coalitie.” Het zelfvertrouwen van Rutte valt maar moeilijk te rijmen met het dalende vertrouwen in zijn regering. Zoals nagenoeg het vertrouwen in elk kabinet van de afgelopen 10 jaar na de start begon te dalen.

 

Gestage, plotse of krankzinnig snelle vertrouwenscrisis

Die daling lijkt naadloos te passen in het beeld dat opiniemakers al jaren via de media oproepen. Er zou sprake zijn van een vertrouwenscrisis. Zo concludeerde de Raad voor het Openbaar Bestuur in 2010 “dat – bezien over een langere periode – inderdaad sprake is van tanend vertrouwen in (in volgorde van afnemend vertrouwen) parlement, regering en vooral partijen en politici”. De Amerikaanse politiek-filosoof Francis Fukuyama liet tijdens een lezing in 2010 optekenen: “In just a few years the Netherlands slipped from a high trust society to a low trust society. (…) Politicians fuel the dissatisfaction amongst the population”, een conclusie die hij later overigens terugnam. In 2011 stelde de rechtsfilosoof Thierry Baudet in NRC Handelsblad: “Niemand kan ontkennen dat in ons land sprake is van een ernstige vertrouwenscrisis tussen de burger en de politiek.” En in 2012 schreef NRC-journalist Tom Jan Meeus dat het politiek wantrouwen in Nederland “in een krankzinnig hoog tempo” was toegenomen. Maar of de daling van het vertrouwen nu gestaag, plots of krankzinnig snel is gegaan: die vertrouwenscrisis wordt als feit gepresenteerd.

Dat denken over een legitimiteitscrisis is niet aan Nederland voorbehouden. Wereldwijd verschenen academische boekwerken met titels als Disaffected Democracies: What’s troubling the trilateral countries (van o.a. Harvard-professor Robert Putnam), Democratic Challenges, Democratic Choices: The erosion of political support in advanced industrial countries (van UC Irvine-professor Russell Dalton), en zelfs Why we hate politics en Why people don’t trust government. Overigens trekt Harvard-professor Pippa Norris (Critical Citizens Revisited) haar eerdere conclusie in, en stelt ze op basis van meer data dat er in de westerse wereld toch geen consistente daling is van het politiek vertrouwen .

 

Geen structurele daling

De vermeende daling van het vertrouwen is vaak als feit gepresenteerd. Maar die populaire wijsheid is een mythe. Het vertrouwen is niet structureel gedaald, maar structureel volatiel geworden.

EB satdem2

Het figuur hierboven toont de uitkomsten van de Eurobarometer-onderzoek, maar talloze alternatieve bronnen (van het SCP, of van TNS NIPO, of van het nationale kiezersonderzoek, of de Europese Social Survey) komen met dezelfde trends.
Het figuur laat twee lijnen zien. De doorgetrokken lijn beschrijft de tevredenheid met het functioneren van onze democratie. Die is aanzienlijk gestegen van ruim 50% in de jaren 70 tot gemiddeld 75% in de afgelopen jaren. Zelfs tijdens het dieptepunt van de afgelopen 10 jaar lag die tevredenheid nog hoger dan in de jaren 80.

Het vertrouwen in de politieke instituties ligt – logischerwijs – aanzienlijk lager. Weliswaar is dat vertrouwen niet meer zo stabiel hoog als in de jaren 90, maar de crisis heeft vooralsnog geen deuk geslagen. Elk kabinet sinds 2002, behalve het rompkabinet Balkenende-III, kreeg aan de start van de regeerperiode nagenoeg dezelfde mate van vertrouwen, zo laten peilingen van TNS NIPO zien. Nieuw is dat dat vertrouwen sinds 2002 onder bijna alle kabinetten snel inzakte, en dat het vertrouwen volatieler is geworden. Hoge pieken in het vertrouwen (zoals in het voorjaar van 2007 na de 100-dagen tour van Balkenende IV, en in het najaar van 2008 na de overname van ABN Amro) worden afgewisseld met diepe dalen (zoals in 2003 en 2011 tijdens en na het Catshuisberaad).

Er is veel onvrede en wantrouwen, maar beide zijn niet structureel hoger dan in het verleden. Van een legitimiteitscrisis is geen sprake.

 

Fluctuaties

Onze instituties (inclusief, weinig corrupt) vormen een basis voor het vertrouwen, waaromheen het vertrouwen fluctueert. Kiezers reageren sterker dan voorheen op hoe politici zich gedragen. Je zou hen daardoor sceptisch kunnen noemen.

De opvallende pieken en dalen in de vertrouwenscijfers sinds 2002 hangen sterk samen met imago’s van daadkracht en responsiviteit. Daadkrachtig optreden wordt beloond, zoals de plotse overname van ABN Amro door Balkenende en Bos. Tijdens de 100-dagen tour van kabinet-Balkenende IV, dat zijn oor te luister legde bij ‘het volk’, werd de regering als heel responsief gezien, en daarvoor in eerste instantie beloond. Pas toen Balkenende IV ook na die honderd dagen niet tot eenduidig beleid kon komen, sloeg die tour als een boemerang terug.

Er is een inherent spanningsveld tussen responsiviteit en daadkrachtig optreden. Het populisme lost dat via de schijntegenstelling van ‘het’ goede volk dat zich achter een leider schaart tegen ‘de’ corrupte of incompetente politieke kaste. De uitdaging voor regeringspartijen is om zich in dat spanningsveld staande te houden zonder de populistische route te kiezen.

Categorie: Civil society, Kiezers en publieke opinie

Over de auteur

Tom van der Meer
Tom van der Meer (1980) is Hoogleraar Politicologie, in het bijzonder Legitimiteit, Ongelijkheid en Burgerschap, aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder werkte hij bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is sinds 2015 co-Directeur van het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) en Lokaal Kiezersonderzoek (LKO). Hij doet voornamelijk onderzoek naar Politiek vertrouwen, Kiesgedrag (electorale volatiliteit), Politieke socialisatie, en Sociaal kapitaal (burgerparticipatie, etnische diversiteit).
  • Sociale media links 

Lees Interacties

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.

Primaire Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

SRV Podcast, episode 45 – Brexit ‘in limbo’, with Rob Ford

The Spirit Level revisited: armoede én ongelijkheid letterlijk kwestie van leven en dood

Collectieve introspectie na coronavirus

Podcast

Episode 132 – The 2025 German elections, with Tarik Abou-Chadi

We are joined by Tarik Abou-Chadi (Oxford) to discuss the dystopian reality of the 2025 German … [Lees verder...]

Aflevering 131 – Het regionale kiesstelsel van Pieter Omtzigt, met Henk van der Kolk en Simon Otjes

De Stuk Rood Vlees podcast is terug, en wel met een gortdroge aflevering over kiesstelsels! In het … [Lees verder...]

Episode 130 – Countdown to Extinction (UK edition), with Rob Ford

It's time for our UK election preview with our old pal Rob Ford (University of Manchester). Are the … [Lees verder...]

Populisme

Wie is er bang van ‘het volk’? Politiek elitisme in vier Europese landen

Het succes van populisme leidde de afgelopen jaren tot een omvangrijke literatuur rond de vraag wie … [Lees verder...]

Aflevering 127 – Waardenloze politiek (en een stukje formatie), met Tom van der Meer

Tom van der Meer (UvA) schuift aan om te vertellen over zijn nieuwste boek 'Waardenloze politiek: … [Lees verder...]

Plaatjes van de electoraatjes 2023: de PVV

Op 22 november zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. In deze serie gaan wij aan de hand van een … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2025 StukRoodVlees

Copyright © 2025 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in