Op dinsdag 21 januari sprak de Tweede Kamer over het initiatief van het Burgerforum-EU, om in Nederland een referendum over de overdracht van bevoegdheden naar Brussel te organiseren. Opmerkelijk was dat D66, die het referendum ooit tot een kroonjuweel benoemde, zich tegen dit initiatief keerde. Des te opmerkelijker omdat de ChristenUnie die het idee van volkssoevereiniteit nog altijd afwijst, het Burgerforum-EU steunde. Hoe kan het dat dé referendumpartij tegen een volksraadpleging stemmen? En hoe kan het dat een partij die nog steeds principiële bezwaren heeft tegen volkssoevereiniteit hiervoor is?
D66
In 1966 is democratisering door D66 op de politieke kaart gezet. Het referendum was daarbij niet het eerste middel waar de partij aandacht: in 1974 stemde D66-oprichter Hans van Mierlo nog tegen het referendum. Toen de partij in 1994 in het kabinet kwam zonder Christendemocraten werd een referendumwet ingediend. In 1999 sneuvelde deze wet in de Eerste Kamer. Pas daarna noemde D66 het referendum een kroonjuweel. Ondanks deze tegenslagen is het referendum er echter eindelijk gekomen, zij het in voorzichtige vorm. Door een initiatief van onder andere D66’er Boris van der Ham is er in 2005 een raadplegend referendum gehouden over de Europese Grondwet.
Dit referendum heeft D66 wakker geschud. D66 is altijd een pro-Europese partij geweest. Het debat in 2005 over de Europese Grondwet werd echter beheerst door Eurosceptische partijen. Geert Wilders, de ChristenUnie en de SP voerden een nee-campagne, die uiteindelijk een meerderheid van het volk overtuigde. Het werd duidelijk voor D66 dat als het volk om haar mening gevraagd werd, dit niet per sé het D66-programma zou reciteren. De spanning tussen de pro-Europese en direct-democratische idealen van D66 werd duidelijk. In het laatste debat over het Europese referendum toonde D66 zich pragmatisch. De fractie vreesde uitholling van het middel als na elke EU-top een referendum zou moeten worden gehouden. De principiële vraag kon zo gemakkelijk omzeild worden.
ChristenUnie
De Uniefundering van de ChristenUnie is glashelder: de partij erkent de heerschappij van God over de politiek en stelt dat de overheid in dienst van God staat. Hiermee stelt de partij zich in een protestants-christelijke politieke traditie die terug gaat naar de 19-eeuwse politicus Groen van Prinsterer: in deze visie is niet het volk maar God soeverein. In navolging van deze lijn steunde de partij het initiatiefvoorstel van Van der Ham c.s. niet.
Waar het referendum over de Europese Grondwet van 2005 voor D66 een zware kater was, was het bij de ChristenUnie feest. De partij is altijd consequent tegen verdere Europese eenwording geweest. Kamerlid Gert-Jan Segers heeft wel eens de vergelijking tussen Brussel en Babel getrokken: de Europese Unie is een project van onbegrensde machtsconcentratie.
En dus stond de ChristenUnie deze week voor een complexe keuze. Thierry Baudet, de woordvoerder van Burgerforum-EU, toonde zich een adept van de volkssoevereiniteitsideologie: ‘Want de soevereiniteit ligt uiteindelijk bij ons, het volk. U bent slechts de vertegenwoordiger van het Nederlandse volk. En u kunt niet iets weggeven dat u niet bezit.’ De ChristenUnie volgde deze redenering niet maar deelde mee, bij wijze van uitzondering, een referendum te accepteren, als middel om een onomkeerbare stappen in de Europese integratie ongedaan te maken.
D66 en ChristenUnie staan vaak lijnrecht tegenover elkaar. Nu ook weer: de radicale democraten kiezen ervoor hun Europese idealen af te schermen tegen de wil van het volk. Tegelijkertijd heeft de ChristenUnie besloten de duivel van de Europese integratie met de Beëlzebub van het referendum uit te drijven.
Scherpe analyse, aardige invalshoek.
Mwoah, mwoah. De analyse laat nogal wat vragen open. Ik bekijk het even als CU-kenner.
Gesteld wordt dat de CU volkssoevereiniteit “nog steeds afwijst”. Waarom neemt de partij dan toch deel aan democratische verkiezingen? Die zijn bij uitstek het feest van de volkssoevereiniteit. Kortom, het moet complexer liggen en dat is ook zo. Volgens de CU is in deze wereld niet de mens (het volk) maar God soeverein. Dat schetst vooral een mentaliteit, een relativering van de mogelijkheden van de mens. Het kan prima samengaan met democratie, en ook met het referendum.
De verwijzing naar de Uniefundering is al even zwak. In dat document staat ook dat de 3FvE de Bijbel naspreken, wat effectief alleen maar tot uitsluiting van (minimaal) alle niet-gereformeerde/ hervormde mensen kan leiden. Toch zijn er bij de CU ook veel evangelische mensen, pinkstermensen, en ook een groeiend aantal katholieken actief. Dat geeft wel aan, dat die Uniefundering niet zo letterlijk wordt genomen als Otjes en Klei suggereren. In feite lezen zij die tekst “gereformeerder” dan de CU zelf.
Tot slot de Beëlzebub van het referendum. Klopt dat nog wel? De afwijzing van het referendum is denk ik vooral een dingetje van de staatsrechtfetisjisten in de partij, maar er zijn ook andere geluiden. Bovendien doet het artikel aan de ene kant alsof de steun voor een referendum anno 2014 een ontzettende ommezwaai is, maar wordt anderzijds terloops gemeld dat de CU in 2005 ‘feest’ vierde. Voor een partij die referenda afkeurt, hebben ze destijds wel erg enthousiast aan dat referendum deelgenomen…
De meest interessante ontwikkeling is niet die bij de CU – die sluit gewoon langzaam aan bij de visie en mentaliteit van de meerderheid, dat proces is al decennia zichtbaar. Het meest boeiend is de “bekering” van D66. Een ideaal hebben is leuk, maar als je ontdekt dat het volk met dat ideaal consequent dingen doet die jou helemaal niet aanstaan, dan houdt het snel op. Je zou bijna de vraag willen stellen: welke van deze twee partijen heeft er eigenlijk méér moeite met volkssoevereiniteit? De CU is er al lang aan gewend dat “het volk” iets anders wil dan zij. D66 lijkt nog maar net te beseffen dat het volk helemaal niet bestaat uit hoogopgeleide, seculiere, redelijke mensen, die overal een afgewogen keuze over kunnen maken. En dus ga je wollige taal uitslaan over “uitholling van het middel”, wat natuurlijk gewoon een andere manier is om te zeggen: we willen geen referendum, als dat soevereine volk niet wil wat wij willen.
Ik las de inbreng van Schouw (D66) in het debat toch anders: voor het correctief referendum, maar tegen het grondwettelijk/verdragsreferendum. Zijn lijn was consequent: de referendumwet die in de maak is, biedt burgers de mogelijkheid om aan de noodrem te trekken als ze het niet eens zijn (met het voorgestelde verdrag), en dit is voldoende mogelijkheid tot correctie op het parlement.
Dat is m.i. toch een belangrijke nuance: D66 tegen een automatisch verdragsreferendum, maar voor een correctief referendum. In dat opzicht was dat toch consequenter dan de ChristenUnie die alleen om pragmatische redenen nu ineens voor het referendum (en ook alleen dit referendum) blijkt.
Dat ben ik met je eens. De CU is hier zwaar pragmatisch. Segers geeft dat ook uitgebreid toe.
Ik kan daar niet anders op reageren dan met: “aaahhh! My baby is growing up!”
Ik bedoel: als de CU moet kiezen tussen een principieel getuigenis en het bereiken van je doel, dan kiest ze vrijwel altijd voor het eerste. Wat koopt de kiezer, wat koopt het land ervoor, als je je doel bewust links laat liggen omdat je zo per se een of ander statement moet maken? Nee, eindelijk kiest de CU voor het doel. En dat heiligt soms de middelen. Hebben ze van D66 geleerd trouwens. 😉
Die quote was uiteraard vertederd bedoeld. En niet-serieus. Ik zie nu dat dit niet helemaal overkomt. Soms lastig typen met een worstelend en schreeuwend zoontje op schoot. 😉