• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

De onvrede is er nog

door Paul Dekker, Pepijn van Houwelingen, Josje den Ridder 31/03/2017 0 Reacties

De uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen is in binnen- en buitenland veelal met opluchting ontvangen. Niet de populistische PVV maar een liberale middenpartij, de VVD, is onverwacht op ruime afstand de grootste partij van ons land geworden. Het populisme en de onvrede zouden een halt zijn toegeroepen. Matthijs Rooduijn liet hier eerder al zien dat er het nodige op die stelling is af te dingen als we kijken naar de standpunten van partijen als het CDA en de VVD.

Maar hoe zit het met de Nederlandse kiezers? Valt het na meer dan een jaar mediaberichtgeving over boze burgers dan uiteindelijk toch mee met het onbehagen en de onvrede in Nederland?

 

Maatschappelijk onbehagen

Maatschappelijk onbehagen is een lastig te definiëren begrip. In eerder COB-onderzoek  kwamen we uit op drie centrale elementen:

1. Een wijd verspreid gevoel dat we steeds slechter met elkaar samenleven.

2. Grote ongerustheid en gevoelens van onrechtvaardigheid over enkele maatschappelijke ontwikkelingen (vooral over de multiculturele samenleving, Europese integratie, criminaliteit en veiligheid; in mindere mate over inkomensverschillen)

3. Veel ergernis en cynisme over de politiek. Die pakt de genoemde problemen onvoldoende aan of veroorzaakt ze zelfs. Het falen van de politiek versterkt de vrees dat er niets aan de negatieve ontwikkelingen kan worden gedaan en dat gevoel van collectieve onmacht is wellicht de kern van het onbehagen.

Eefje Steenvoorden biedt een meer theoretisch verankerde definitie van maatschappelijk onbehagen als

‘… een latente bezorgdheid onder burgers over de precaire staat van de samenleving, die bestaat uit gepercipieerde achteruitgang op vijf aspecten van de samenleving: (i) verlies van vertrouwen in menselijk kunnen, (ii) verlies van ideologie, (iii) verlies van politieke macht, (iv) verlies van gemeenschapszin en (v) toenemende sociaaleconomische kwetsbaarheid.’

 

17% is erg pessimistisch over Nederland, 18% heeft veel politieke onvrede, 10% groot onbehagen

In het eerste COB-kwartaalbericht van 2017 kijken we op drie manieren naar de mate van pessimisme en onbehagen in Nederland. In de eerste plaats vragen we mensen  of ze het, al met al, meer de goede of meer de verkeerde kant uit vinden gaan met Nederland. In januari 2017 vindt 2% het duidelijk de goede kant op gaan, 24% vindt het iets meer de goede dan de slechte kant op gaan, 47% vindt dat het iets meer de verkeerde kant op gaat en 17% vindt het duidelijk de verkeerde kant op gaan. Deze 17% typeren we als erg pessimistisch.

In de tweede plaats kijken we naar (politieke) onvrede. Opvattingen over globalisering (EU, open grenzen, multiculturele samenleving) en politiek en overheid (responsiviteit, kwaliteit, zorgzaamheid) hangen sterk met elkaar samen, en vormen een schaal van politieke onvrede. Op deze schaal karakteriseren we de 18% met de hoogste scores als groep met grote politieke onvrede.

In de derde plaats nemen we een combinatie van pessimisme en onvrede. 10% combineert een groot gevoel van politieke onvrede met groot maatschappelijk pessimisme. Deze groep kunnen we beschouwen als mensen met groot  maatschappelijk onbehagen. De groep is oververtegenwoordigd bij mensen met een lager opleidingsniveau en inkomen, lezers van de Telegraaf en in de aanhang van de PVV.

 

Toename van pessimisme en onbehagen 2008-2017

Met het onderzoek ‘Culturele veranderingen in Nederland’ gingen we elders terug tot 1975. Toen zagen we tot 2011 schommelende bewegingen maar geen trend in het maatschappelijk onbehagen.  Tussen 2008 en 2017|1 is er wel een stijgende trend (zie figuur 1). Het aandeel dat het duidelijk de verkeerde kant op vindt gaan met Nederland is sinds 2008 trendmatig gestegen (maar met grote schommelingen). Dat geldt ook voor sterk onbehagen –  gemeten als combinatie van dit pessimisme en politieke onvrede.

 

Figuur 1. Ontwikkelingen in pessimisme, onvrede en onbehagen 2008-2017 (in procenten)

onbehagen srv1

 

 

Lageropgeleiden zijn veel pessimistischer dan hogeropgeleiden

Mensen met een laag opleidingsniveau (in de hele periode zo’n 30% van de ondervraagden) blijken voortdurend en stuk pessimistischer dan de mensen met een hoog opleidingsniveau (32%). Bij de lageropgeleiden is er (evenals in de hele bevolking) een statistisch significante stijgende trend in pessimisme, bij de hogeropgeleiden niet. De gemiddelde afstand tussen lager- en hogeropgeleiden wordt ook groter, net als de afstand tussen mensen met een benedenmodaal inkomen en mensen met een bovenmodaal inkomen (zie figuur 2).

 

Figuur 2. Opleidings- en inkomensverschillen in sterk onbehagen, bevolking van 18+, 2008-2017 (in procentpunten)

onbehagen srv2

 

Pessimisten vooralsnog slecht vertegenwoordigd aan formatietafel

Er is weinig reden om aan te nemen dat deze trends veranderen door de recente verkiezingen. Politiek en beleid zullen wel van invloed zijn en daarvoor is de kabinetsformatie van belang. In de Volkskrant van afgelopen zaterdag werd erop gewezen dat nu vooral de partijen van meer optimistisch gestemde hogeropgeleiden aan de formatietafel zitten. Dat klopt, zo zien we in figuur 3.

 

Figuur 3. Politieke onvrede en maatschappelijke pessimisme naar opleidingsniveau en partijvoorkeur, bevolking van 18+, 2016/2-2017/1 (in procenten)

onbehagen srv3

 

De kans bestaat dus dat de zorgen van het andere deel van het electoraat een blinde vlek zijn voor de onderhandelaars. Om dat te voorkomen en de onderhandelende partijen ter wille te zijn, hebben we hieronder de zeven belangrijkste zorgen van pessimistische burgers op een rij gezet. In volgorde van afnemende frequentie:

1. Eigen armen en hulpbehoevenden eerst.
Voor buitenlanders en vluchtelingen regelt de overheid van alles en dat gaat ten koste gaat van autochtone Nederlanders die het ook niet gemakkelijk hebben (ouderen, armen, mensen op een wachtlijst voor een woning).

2. Nederland is Nederland niet meer, versie 1.
De Nederlandse eigenheid en autonomie wordt vooral van buitenaf bedreigd. De cultuur staat onder druk door immigratie en de soevereiniteit wordt uitgehold door de EU.

3. Nederland is Nederland niet meer, versie 2.
Het karakter van Nederland is van binnenuit aan het eroderen door groeiende intolerantie en verruwing. We zijn steeds minder verdraagzaam en er wordt onnodig gepolariseerd en gekwetst. Iedereen schreeuwt en niemand luistert.

4. De armen worden armen en de rijken rijker.
Dit is waarschijnlijk de meest voorkomende complete zin in de toelichtingen voor pessimisme sinds 2008, nu niet met verwijzing naar bonussen maar naar stijgende kosten voor mensen met een kleine beurs.

5. De (ouderen)zorg verloedert.
Deze zorgen betreffen de hoge zorgkosten en de kwaliteit en kosten van de ouderenzorg. Dit argument wordt vaak genoemd in combinatie met het eerste en het vierde.

6. Verraad van de politieke elite.
De politiek doet wat ze wil en luistert niet naar de bevolking.

7. Te veel misdaad, te weinig straf.
Nederland is onveilig en terrorisme dreigt.

Deze argumenten worden overigens vaak gecombineerd. Alleen het derde argument staat meestal op zichzelf en het wordt ook naar voren gebracht door andere mensen. Ze hebben geen voorkeur voor de PVV, terwijl die partij juist oververtegenwoordigd is onder de pessimisten. Dit pessimisme is tot nu toe relatief onderbelicht is gebleven in de discussie over politieke onvrede. De afgelopen jaren is het politieke en publieke debat feller en harder geworden, ook wel omdat mensen het gevoel hebben alleen nog gehoord te worden als ze zich flink boos uiten. De verharding van het publieke debat lijkt nu zijn eigen onvrede en pessimisme op te roepen. Het is een vorm van pessimisme die aan de formatietafel waarschijnlijk ook wel wordt herkend. Voor de 17% meest pessimistische burgers van dit kwartaal is het echter geen hoofdpunt.

 

Afbeelding: Bron

* De auteurs werken bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en schreven ‘Burgerperspectieven 2017|1’. Een ingekorte versie van deze bijdrage verschijnt vrijdag 30 maart in het Nederlands Dagblad.

Filed Under: Kiezers en publieke opinie Tagged With: burgerperspectieven, COB, maatschappelijk onbehagen, onbehagen, onvrede, Pessimisme, pessimistisch, politiek vertrouwen, SCP, wantrouwen

Over de auteurs

Paul Dekker
Paul Dekker is hoogleraar Civil society aan Tilburg University en werkte tot eind 2020 bij het Sociaal en Cultureel Planbureau.
Website: https://www.tilburguniversity.edu/nl/medewerkers/paul-dekker
  • Sociale media links 
Pepijn van Houwelingen
Pepijn van Houwelingen is wetenschappelijk medewerker in de onderzoekssector Participatie, Cultuur en Leefomgeving van het Sociaal en Cultureel Planbureau.
  • Sociale media links 
Josje den Ridder
Josje den Ridder is politicoloog en werkt als senior onderzoeker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau. Ze doet daar onderzoek naar de Nederlandse publieke opinie en politieke participatie.
Website: https://www.scp.nl/over-scp/medewerkers/ridder
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Zonder eigen kernwaarde zwabbert CDA

Waar op te letten in de laatste dagen van de Brexit-campagne?

Plaatjes van de electoraatjes: de Partij voor de Dieren

Podcast

Episode 106 – “I’m f**king furious and I don’t f**king care anymore”, with Rob Ford

Rob Ford (University of Manchester) joins us to discuss the resignation of Liz Truss and the sorry … [Lees verder...]

Episode 105 – A new prime minister and a new monarch, with Rob Ford

For the first time ever, the UK acquired a new prime minister and a new monarch in the same week. … [Lees verder...]

Aflevering 104 – Terugblik gemeenteraadsverkiezingen, met Josje den Ridder, Simon Otjes en Tom van der Meer

We gaan de gemeenteraadsverkiezingen nabeschouwen met Josje den Ridder (SCP), Simon Otjes … [Lees verder...]

Populisme

Analyse van raadsinstrumenten laat zien: ook in gemeenteraden heerst het monisme

Het is alweer ruim een half jaar geleden dat de gemeenteraadsverkiezingen plaatsvonden. Inmiddels … [Lees verder...]

Gevoelens van culturele afstand als verklaring voor de opleidingskloof in anti-establishment-opvattingen en -gedrag

In veel Westerse democratieën leven onder een aanzienlijk deel van de bevolking … [Lees verder...]

Aflevering 94 – De ‘Heilige Alliantie’ tussen orthodoxe christenen en radicaal-rechts, met Sander Rietveld

Mijn gast van vandaag is Sander Rietveld, politicoloog en onderzoeksjournalist bij Zembla. Sander … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2023 StukRoodVlees

Copyright © 2023 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in