Ik woon dit jaar met mijn gezin in de Verenigde Staten, waar mijn vrouw en ik beiden gastonderzoeker zijn aan de University of California in San Diego. We hadden besloten om op dinsdag 8 november vrij te nemen van werk om niets te hoeven missen van een historische verkiezingsdag. Want ook al was de campagne een anderhalf jaar durende martelgang geweest, na 44 mannen zou eindelijk een vrouw het machtigste politieke ambt ter wereld bekleden.
Eén moment op die 8e november 2016 gaat me nog een poosje achtervolgen in mijn dromen. Ergens in de vroege middag besloten we een hapje te eten en snel wat boodschappen te doen. In de supermarkt scrolde ik door mijn Twitter-timeline en zei blakend van zelfvertrouwen tegen mijn vrouw dat hij ging verliezen en gelukkig niet zo’n klein beetje ook. Dat er een enorme mobilisatie van Latino’s in Florida aan de gang was en zonder Florida kon hij het sowieso schudden. Ik mijmerde over hoe lekker het zou zijn om naar Trump’s concession speech te luisteren, als hij tenminste de ballen zou hebben om zijn verlies toe te geven.
Ik word onpasselijk als ik eraan denk. Ik had mezelf gedegradeerd tot een combinatie van alle (witte) personages uit deze meesterlijke sketch van Saturday Night Live, inclusief die lul die zo stellig pontificeert dat demografische ontwikkelingen ervoor zouden zorgen dat de Republikeinen nooit meer een presidentsverkiezing zouden winnen.
En natuurlijk is het dan verleidelijk om alles wat je dacht te weten van verkiezingen, campagnes, peilingen en publieke opinie in twijfel te trekken. Dat was ook mijn eerste reactie. Stukken die het failliet van de politicologie uitroepen vliegen je werkelijk om te oren, al dan niet vermengd met de voorspelbare en dodelijk saaie methodenstrijd tussen kwantitatieve en kwalitatieve onderzoekers. Ik trek vooralsnog een andere conclusie. De verkiezingsoverwinning van Trump is geen teken dat de politicologie mij in de steek heeft gelaten, maar andersom. Ik had de politicologie de rug toegekeerd.
Vraag en aanbod
Alsof ik als student in Leiden niet had geleerd dat politieke uitkomsten een combinatie zijn van vraag- en aanbodzijdefactoren. Alsof demografie zich één-op-één vertaalt in verkiezingsuitslagen! Al in de jaren zestig waarschuwden vermaarde politicologen als Giovanni Sartori, Stein Rokkan en Seymour Lipset voor deze hopeloos naïeve voorstelling van zaken. Het aanbod aan politieke partijen en kandidaten, om maar te zwijgen over de instituties die de schakel vormen tussen samenleving en partijstelsel, is minstens zo belangrijk als de vraag vanuit de samenleving. De verwachting dat Clinton zomaar de omvangrijke Obamacoalitie van jongeren, minderheden, arbeiders (waaronder ook witte) en coastal elites zou weten te mobiliseren of overtuigen van stemkeuze te wisselen was geen verwachting gestoeld op politicologisch onderzoek, maar valse hoop gestoeld op persoonlijke voorkeuren. Alleen al in de stad Detroit won Obama 70.000 stemmen meer dan Clinton, terwijl Clinton de staat Michigan uiteindelijk maar met zo’n 12.000 stemmen verschil verloor aan Trump.
De omvangrijke literatuur over ‘descriptieve vertegenwoordiging’ leert ons dat de aanwezigheid van groepen in leiderschapsposities die voorheen – bewust of onbewust – stelselmatig gemarginaliseerd, uitgesloten en uitgebuit werden, emanciperend werkt voor de achterban. Waarom dacht ik dan dat een 69-jaar oude, witte vrouw die zo sterk ingekapseld was in het politieke-economische establishment van het land in staat zou zijn om jongeren, minderheden en arbeiders net zo naar de stembus te bewegen als een 46-jarige, zwarte politieke outsider als Barack Obama? Misschien omdat ik meende dat deze groepen zich zouden engageren uit angst voor Trump, maar zo werkt het niet. Hoop op verbetering is een sterkere motivator dan angst voor achteruitgang.
Motivated reasoning
Er is genoeg geschreven over de kandidaat Trump en zijn schofferingen van talloze individuen en bevolkingsgroepen, tot openlijk racisme aan toe. Ook de publicatie van een audiofragment waarop hij opschept over seksueel geweld, om bovendien daaraan toe te voegen dat hij als beroemdheid wel zou wegkomen met dergelijk gedrag, joeg mainstream Republikeinen nauwelijks weg. Aan het begin van de campagne en zelfs tot de conventies aan toe leek het erop dat Clinton meer Democraten aan zich wist te binden dan Trump Republikeinen. Maar naarmate de campagne voortduurde, kwamen steeds meer Republikeinen ‘thuis’ naar Trump. De harde kern had hij al voor zich gewonnen, de mainstream (waaronder de Republikeinse partijbonzen) had even tijd nodig om ‘te wennen’ aan Trump, maar ook zij gingen uiteindelijk overstag.
Het rationaliseren van een op het eerste gezicht suboptimale keuze vormt onderdeel van een redeneertrant die motivated reasoning wordt genoemd. De verwerking en evaluatie van nieuwe informatie vindt plaats tegen de achtergrond van een zeer sterke partijpolitieke loyaliteit. Welgevallige informatie wordt te makkelijk aangenomen en onwelgevallige informatie te makkelijk verworpen, zolang de groepsidentiteit als Republikein en Democraat maar niet ter discussie hoeft te komen staan. Wanneer een Democraat een verhaal te zien krijgt over belangenverstrengeling tijdens Clinton’s ambtsperiode als minister van Buitenlandse Zaken, is de eerste reactie om de bron te diskwalificeren, niet om Clinton af te vallen. Van een heel andere orde: een Republikein zal zich van alles wijsmaken over Trump om maar niet te hoeven concluderen dat hij heeft opgeschept over aanranding, laat staan dat hij daadwerkelijk in staat zou zijn tot seksueel geweld. Katrina Pierson, één van Trump’s woordvoerders, trok het verhaal van de vrouw die Trump beschuldigde van aanranding in een vliegtuig in twijfel. Pierson stelde dat vliegtuigen in de jaren tachtig vaste leuningen hadden in de eerste klasse en dat het verhaal van de vrouw dus niet kon kloppen. Loyaliteit leidt tot rationaliserend in plaats van rationeel gedrag.
Het zijn bovendien niet die lager opgeleide, wantrouwende aanhangers die vatbaar zijn voor motivated reasoning, maar juist politiek geëngageerde, hoger opgeleide Republikeinen. Deze beschikken immers over de cognitieve middelen om zich vast te bijten in het eigen gelijk. Misschien was het Bernie Sanders dus ook wel gelukt om de Democratische mainstream op den duur binnen te hengelen. De conventionele wijsheid dat je alleen met een zouteloze centrumkandidaat de algemene verkiezingen kunt winnen lijkt me in het tijdperk van polarisatie en verstikkende partijloyaliteit in ieder geval toe aan herziening.
Waar zie je motivated reasoning beter aan het werk dan bij de reacties op opiniepeilingen? ‘Peilingen zijn palingen’, heet het cliché. Glibberig, volatiel, grillig, niet te vertrouwen. Maar o wat is het toch heerlijk wanneer een peiling gunstig uitpakt voor de eigen partij of het eigen standpunt. Dan knijpen mensen snel een oogje toe voor methodologische tekortkomingen, terwijl ze maar al te graag methodologische spierballentaal bezigen als de peiling tegen het eigen wereldbeeld indruist. Dan rammelt de steekproef, vraagstelling, of wat dan ook. Ik heb nota bene zelf onderzoek gedaan naar precies dit soort processen (samen met Tom van der Meer). Mensen tonen een veel sterkere interesse in opiniepeilingen wanneer die peiling goed nieuws bevat voor hun eigen partij. Waarom het dan voor mij zo moeilijk was om voor te stellen dat de Republikeinse partijelites en hoger opgeleiden onwelgevallige informatie zouden negeren om maar niet hun partijloyaliteit bij het grof vuil te hoeven zetten, zal zelf wel een vorm van motivated reasoning zijn geweest.
Ik zou nog andere voorbeelden kunnen noemen van inzichten uit mijn hoekje van de politicologie die me juist hadden moeten wapenen tegen de schok van een Trump-overwinning, maar het punt is hopelijk helder. Wat er bij mij de afgelopen week heeft ingehakt is niet dat een Republikein, hoe abnormaal hij ook moge zijn, de verkiezingen heeft gewonnen, maar dat mijn persoonlijke voorkeur voor één van de twee kandidaten de politicoloog in mij heeft geneutraliseerd. De politicologie lag bezaaid met clues dat Clinton op zijn minst geen klinkende overwinning zou behalen en misschien wel eens zou kunnen verliezen. Het is niet dat de bananenschil er niet lag. Hij lag er, open en bloot in het zicht. Ik heb gewoon niet goed gekeken waar ik liep omdat ik te druk was met Democraatje spelen.
Beste Armen,
Een goed stuk, een perceptie filter kan inderdaad een groot struikelblok zijn speciaal voor politiek geëngageerde. Het is ook niet mijn bedoeling je hele stuk af te branden op een detail.
Echter, Een ding dat je noemt strookt volgens mij alleen niet met de literatuur van de politieke psychologie. Angst en woede zijn volgens mij sterkere beïnvloeders van het stemgedrag dan welke positieve emotie ook. Hoop, en in mindere mate ‘enthusiasm’ zijn wel van invloed maar minder dan negatieve emoties.
Vergeef me dat ik de bronvermelding niet bij de hand heb, of misschien de laatste inzichten mis, maar ik hoop dat je dit detail nog even kan verifiëren.
Groet,
Edgar
Goed stuk! Ik ben het eens met Edgar: ik struikelde ook bij dat stukje. Dan Ariely schrijft er sowieso veel over, maar loss aversion komt al in het werk van Kahneman voor volgens mij (ik ben hier uiteraard geen expert).
Ik denk overigens inderdaad dat de peilingen en cijfers niet zozeer het probleem waren (de 538 modellen lieten immers een relatief grote kans zien dat Clinton de popular vote zou winnen, maar Trump de Electoral College), maar inderdaad eerder het wishful thinking.
Ha allen,
Dank voor de reacties. Gaan we nou een prachtige hypothese kapotmaken met feiten? 😉
Wat ik meende te zeggen is dat voor minderheden de motivatie tot participatie op basis van angst blijkbaar niet heeft gewerkt. Althans, in mindere mate dan dat zij bereid waren te participeren onder Obama. Je kunt Trump van alles verwijten maar niet dat zijn culturele agenda onduidelijk was. Obama zelf heeft er keer op keer op gehamerd dat de vooruitgang die onder zijn regering is geboekt op dit terrein op het spel stond. Hij wist denk ik dat hij alleen die lastig te mobiliseren groepen zou motiveren door net te doen alsof ze ook op hem stemde. Maar ik laat me uiteraard graag verwijzen naar studies die dit concreet toetsen.
Beste Armen, Goed stuk inderdaad. Ben het ook eens met Edgar en Kristof. Ik wil er toch iets aan toevoegen. Toen ik de volgende zin las: “Hoop op verbetering is een sterkere motivator dan angst voor achteruitgang”. Dacht ik eerst yeah, goed gezegd. maar klopt dat wel? Kiezers worden angstig en conservatief als er maar genoeg sociaal-economische dreiging en onzekerheid is. Daar hebben Trump en de media en zelfs de democraten met Clinton en Obamo voorop zelf hard aan meegewerkt door in hun agressieve campagne hel en verdoemenis over de ander te preken en de media deed daar braaf, want rel belust, verslag van. Saaie campagnes gaan tenminste nog over de inhoud, die was nu ver te zoeken. Alle mooie plannen van Clinton werden platgewalst door de duidelijke standpunten van Trump. Trump won omdat hij angst zaaide (en met hulp van zijn tegenstanders, kon oogsten) en daar simpele oplossingen tegenover stelde die verbetering in het vooruitzicht stelde onder de dominante kiezersgroep. De combinatie van angst en hoop is de motivator geweest dat Trump won, zij het gelukkig ‘kantje boord’ want gelukkig waren er toch nog meer Amerikanen die het saaiere perspectief meer waardeerden. De massale aanval op en aandacht voor Trump als persoon heeft Hillary de das om gedaan, het ging niet meer over haar plannen die misschien wel meer zekerheid voor de gewone Amerikaan bieden dan zij nu waarschijnlijk zullen gaan ervaren.
Ik blijf het fascinerend vinden hoe er bij de navelstaarderij door zgn experts bijna overal de conclusie wordt getrokken dat men het vooral qua vorm bij het verkeerde eind had: de verloren verkiezing. Echter, over de inhoud wordt met geen woord gerept. Bijvoorbeeld de vraag of de angst voor illegale massa immigratie wellicht terecht is. En het oneerlijke syseem van strenge binnenlandse regels voor arbeid en productie, terwijl uit andere landen met beduidend minder respect voor mens en natuur, vrijwel onbeperkt geïmporteerd kan worden. Mensen voelen de richting van een land in de geschiedenis aan, en daar wordt heus niet alleen op een demagogische manier misbruik van gemaakt. Misschien een mooi moment om de inhoud te heroverwegen en de (impliciete) aannames te evalueren. De inhoud herbeschouwen vergt veel meer inspanning dan de vorm, zet je daar eens individueel overheen. Het is je verplichting als expert.
Dit stuk gaat niet over mijn politieke voorkeuren en de noodzaak om die te wijzigen. Het gaat om het zo veel mogelijk neutraliseren van die voorkeuren bij het duiden van politieke gebeurtenissen. De overwinning van Trump had voor mij als politicoloog geen verrassing mogen zijn. Dat ik het persoonlijk jammer vind dat iemand die gehandicapten, veteranen, ouders van omgekomen soldaten, vrouwen, Amerikaanse rechters met latino’s roots, etc. schoffert toch gekozen wordt ga ik niet zomaar opzij zetten.
Following month after month Trump’s presidential struggle, I came to understand what was at stake in the USA and even beyond. Trump was and is trying to clean up and repair a (the) Big Democratic Society brought slowly to a standstill, and so far he did it rather heroically. And not the meanest of his Herculean tasks was to stop and kill Hillary Bhengazi Clinton’s‘ lying machine.
We may thank God now, and Trump! He 1. destroyed the – how unAmerican! – ‘monarchical’ Houses of the Bushes and the Clintons, 2. brought fresh air into the Republican Party fascinated and petrified by electoral considerations (Latins) and 3. shattered Liberals’ illiberal taboos on free speaking.
And so I came to see Trump first as a kind of ‘libertador’, reviving in the USA an old Latin-American political tradition, later as a kind of Culture Hero. The last term may be considered as exaggerated, but then read Mytheos Holt’s:
‘Trump Is the Culture Warrior We Need, and that is not exaggerated. In part, it is because he’ [Trump] ‘corrects massive ideological failures by the Right, which have enabled unmitigated cultural overreach by the Left, eliminating the social and cultural basis that permits a western order to exist’. (Holt in: ‘The Federalist; senior fellow at the Institute for Liberty’, 2016).
For the good order: I do not endorse all Trump’s political ideas. Especially I reject his latest standpoint on abortion. And he is certainly not stainless, maybe fortunately so, and overloaded with scandals. But nor were for that matter Indra, Starkadr, Hercules (Dumézil).
Dag Armen,
Hoe herkenbaar! Ik zit ook met mijn gezin een jaar in de VS (UCDavis) en ben ook helemaal opgegaan in deze campagne.
Mijn fascinatie voor Trump sloeg echter geleidelijk om in diepe ergernis, en zelfs afkeer. Dat is me nog nooit eerder overkomen. Het feit dat ik ook nagenoeg zeker was dat hij zou verliezen, had allicht veel te maken met wishful thinking. Ik neem me alvast voor in de toekomst meer afstand te bewaren tot het onderwerp dat ik bestudeer. Al zal dat allicht gemakkelijker gaan als we niet te maken hebben met iemand die alles en iedereen die in zijn weg staat wil beledigen en vernederen.
geniet nog van je tijd in san diego,
peter