• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

De populisme-referendum-paradox

door Matthijs Rooduijn 13/12/2018 0 Reacties

In het publieke debat worden referenda vaak in verband gebracht met politieke onvrede. Zo schreef publicist Marc Chavannes in aanloop naar het referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) een artikel waarin hij stelde dat er een “aanhoudende en groeiende behoefte van kiezers [is] om meer betrokken te zijn, bij het vaststellen van een probleem en bij het bepalen van de oplossing. Die behoefte aan meer invloed wordt gevoed door ontevredenheid over hoe gekozen politici luisteren en vertegenwoordigen.”

Zijn idee (en dat van vele anderen) is dat burgers met populistische opvattingen en wantrouwen in politieke instituties positief staan tegenover referenda. En dat is geen gek idee. Populisten vinden dat het “gewone volk” wordt genegeerd, verraden en/of uitgebuit door een “corrupte elite”, en dat het uitgangspunt van iedere politieke beslissing de “wil van het volk” zou moeten zijn. De populistische boodschap is dan ook goed verenigbaar met het idee van de directe democratie. Bindende referenda omzeilen immers besluitvorming door politici, en zorgen ervoor dat de wil van het volk direct wordt omgezet in beleid.

Uit onderzoek blijkt dat kiezers die de populistische boodschap onderschrijven gemiddeld inderdaad behoorlijk enthousiast zijn over volksraadplegingen. Zo laten Kristof Jacobs, Agnes Akkerman en Andrej Zaslove in een recentelijk gepubliceerd artikel zien dat Nederlandse kiezers met populistische opvattingen positiever zijn over referenda dan kiezers met minder sterk populistische houdingen.

Maar hoe gedragen burgers met populistische opvattingen zich tijdens referenda? Daar weten we nog maar relatief weinig over.

Populisme en het Wiv-referendum

Om die vraag te beantwoorden heb ik gebruik gemaakt van informatie uit het Nationaal Referendumonderzoek 2018 over het Wiv-referendum. Gaan burgers met populistische opvattingen en wantrouwen in de politiek vaker stemmen of juist minder vaak? En zijn zij – ongeacht het onderwerp van het referendum – eerder geneigd om tegen het wetsontwerp te stemmen? Is het referendum, met andere woorden, vooral een speeltje van de ontevredenen?

Hoe populistisch en wantrouwend burgers zijn heb ik vastgesteld aan de hand van een schaal die loopt van 0 (niet populistisch/wantrouwend) tot 10 (sterk populistisch/wantrouwend). De populismeschaal is gebaseerd op zes stellingen zoals bijvoorbeeld “De belangrijkste politieke beslissingen zouden gemaakt moeten worden door het volk en niet door politici” (zie hier voor meer informatie). Ik kijk naar wantrouwen in de volgende instituties: (1) de Nederlandse regering; (2) de Tweede Kamer; (3) het rechtsstelsel; (4) de burgemeester van hun gemeente; (5) de gemeenteraad in hun gemeente; (6) de media; en (7) de wetenschap.

Populisten en wantrouwige burgers stemden minder vaak en vaker tegen

Zijn burgers met populistische opvattingen en wantrouwen in instituties vaker gaan stemmen tijdens het Wiv-referendum? Het antwoord op die vraag kan worden gevonden in Figuur 1. In alle gevallen geldt dat mensen die niet gestemd hebben tijdens het referendum hoger scoren dan mensen die wel hebben gestemd. De betrouwbaarheidsintervallen (de verticale lijnen) overlappen niet. Dit geeft aan dat de verschillen in alle gevallen statistisch significant zijn, en dat betekent dat we kunnen concluderen dat de niet-stemmers sterker populistisch en wantrouwend zijn dan de wel-stemmers. Ook als ik controleer voor allerlei alternatieve verklaringen blijft dit verband bestaan. Het lijkt er dus op dat mensen die populistisch zijn en/of wantrouwig staan tegenover (politieke) instituties eerder geneigd zijn geweest om thuis te blijven tijdens het Wiv-referendum.

Figuur 1: Gemiddelde populisme en wantrouwen in verschillende instituties (beiden gemeten op een 11-puntsschaal) van mensen die wel en niet hebben gestemd tijdens het referendum

Hebben mensen met sterkere populisme-attitudes en/of meer politiek wantrouwen ook vaker tegen het wetsvoorstel gestemd? De resultaten staan beschreven in Figuur 2. In lijn met onderzoek naar eerdere referenda in Nederland, blijkt dat mensen met populistische opvattingen vaker tegen hebben gestemd. Hetzelfde geldt voor mensen met meer politiek wantrouwen: er is een significant verschil tussen de twee groepen met betrekking tot alle 7 onderzochte instituties. Het is ook in dit geval echter belangrijk om te controleren voor andere variabelen. Het is namelijk goed mogelijk dat de gevonden correlaties het resultaat zijn van andere factoren, zoals de opvattingen over de Wiv of de partij waarop mensen stemmen. Na voor deze factoren gecontroleerd te hebben blijven de verschillen significant. Alleen met betrekking tot vertrouwen in de wetenschap verdwijnt het effect. Maar dit is niet zo vreemd: de figuur laat ook al zien dat het verschil tussen de twee groepen hier heel klein is.

Figuur 2: Gemiddeld populisme en wantrouwen in verschillende instituties (beiden gemeten op een 11-puntsschaal) van mensen die voor en tegen hebben gestemd tijdens het referendum

Daadwerkelijk willen stemmen versus willen kunnen stemmen

 Er lijkt ten tijde van het Wiv-referendum sprake te zijn geweest van een populisme-referendum-paradox: burgers met populistische opvattingen en wantrouwen in politieke instituties zijn voorstanders van referenda, maar zijn tijdens dit referendum juist minder vaak dan gemiddeld gaan stemmen. Dit zou er op kunnen wijzen dat populisten wel de mogelijkheid willen hebben om hun stem uit te brengen tijdens referenda, maar niet noodzakelijkerwijs ook de behoefte hebben om bij ieder referendum daadwerkelijk op te komen dagen. Als populisten op komen dagen lijken ze wel eerder tegen te stemmen – zelfs als we rekening houden met hun partijvoorkeur en hun ideeën over het wetsvoorstel.

De bevinding dat populisten en wantrouwige burgers minder vaak gaan stemmen geldt voor het Wiv-referendum, maar opvallend genoeg niet voor het Oekraïnereferendum (zie hier). Dit lijkt erop te wijzen dat het stemgedrag van populisten bij referenda afhankelijk is van het thema van het referendum, de manier waarop campagne wordt gevoerd, en de manier waarop een referendum wordt georganiseerd (samen met gemeenteraadsverkiezingen of niet). Het is niet ondenkbaar dat het Oekraïnereferendum relatief meer populistische en wantrouwige kiezers heeft gemobiliseerd, terwijl er bij het Wiv-referendum juist relatief meer niet-populistische kiezers zijn komen opdagen. Of dit daadwerkelijk het geval is, is een mooie vraag voor vervolgonderzoek.

Afbeelding: jc2339 van Mark Goebel (via Flickr).

 

Filed Under: Uncategorized

Over de auteur

Matthijs Rooduijn
Matthijs Rooduijn is universitair docent bij de afdeling Politicologie van de Universiteit van Amsterdam.
Website: http://matthijsrooduijn.nl
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Moet je leden de leider laten kiezen?

SRV Podcast, episode 44 – The charade of billionaire philantropy, with Anand Giridharadas

Aflevering 80 – Het concept ‘vrijheid’ door de eeuwen heen, met Annelien de Dijn

Podcast

Episode 106 – “I’m f**king furious and I don’t f**king care anymore”, with Rob Ford

Rob Ford (University of Manchester) joins us to discuss the resignation of Liz Truss and the sorry … [Lees verder...]

Episode 105 – A new prime minister and a new monarch, with Rob Ford

For the first time ever, the UK acquired a new prime minister and a new monarch in the same week. … [Lees verder...]

Aflevering 104 – Terugblik gemeenteraadsverkiezingen, met Josje den Ridder, Simon Otjes en Tom van der Meer

We gaan de gemeenteraadsverkiezingen nabeschouwen met Josje den Ridder (SCP), Simon Otjes … [Lees verder...]

Populisme

Analyse van raadsinstrumenten laat zien: ook in gemeenteraden heerst het monisme

Het is alweer ruim een half jaar geleden dat de gemeenteraadsverkiezingen plaatsvonden. Inmiddels … [Lees verder...]

Gevoelens van culturele afstand als verklaring voor de opleidingskloof in anti-establishment-opvattingen en -gedrag

In veel Westerse democratieën leven onder een aanzienlijk deel van de bevolking … [Lees verder...]

Aflevering 94 – De ‘Heilige Alliantie’ tussen orthodoxe christenen en radicaal-rechts, met Sander Rietveld

Mijn gast van vandaag is Sander Rietveld, politicoloog en onderzoeksjournalist bij Zembla. Sander … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2023 StukRoodVlees

Copyright © 2023 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in