Wat doet Corona met de economie? Voorspellingen over de desastreuze impact op economische groei stapelen zich op. Nadat veel Europese landen al raming voor hun eigen landen hadden geopperd, kwam afgelopen de Europese Commissie met haar prognose: haar rekenmodellen voorspellen een economische krimp van 7,4 procent voor de EU in 2020 – een in vredestijden ongekende instorting.
Zo een kijk in de economische glazen bol is aanlokkelijk, vooral voor beleidsmakers die dan een kompas hebben om op te koersen. Maar de actuele crisis is niet te vergelijken met wat we hebben meegemaakt in de afgelopen decennia – niet alleen in omvang, maar vooral ook in aard. Traditionele economische rekenmodellen en de cijfers die daar uitrollen suggereren een analytische greep op de situatie die er niet is. In deze tijden van economische mist, kunnen beleidsmakers alleen maar op zicht. Zes argumenten om economische prognoses voor 2020 bij het vuil te zetten:
1. Het idee van economische groei en krimp past niet bij Corona
De economie stellen we ons vaak voor als een soort brooddeeg, die min of meer gelijkmatig rijst of krimpt. Economische radertjes grijpen zo in elkaar dat uiteenlopende dimensies – consumentenvertrouwen, vastgoedprijzen, salarissen, internationale handel, etc. – samen bewegen. Statistische rekenmodellen voorspellen de economische golfbeweging die daaruit ontstaat.
Maar van een golfbeweging is nu absoluut geen sprake. Het Coronavirus heeft de economie getroffen als een meteoor uit heldere hemel. De impact verschilt niet alleen per land, maar is totaal asymmetrisch over sectoren heen. Schiphol en de KLM lagen van de een dag op de andere stil, terwijl Albert Heijn haar zakken vult. Dit is niet hoe normale economische krimp er volgens het boekje uitziet. Standaardmodellen zijn daar niet op toegerust.
2. Waar de een inkomsten mist, stapelen elders de spaartegoeden op
Het is crisis omdat veel mensen niet mogen werken én omdat zij niet volop mogen consumeren. Afbrokkelende koopkracht van de Nederlandse consument daarentegen is géén crisisoorzaak is geweest. Elke euro die nu niet in een café wordt stuk geslagen, blijft gewoon op de rekening van de verhinderde kroeg-ganger staan.
Terwijl ZZP-ers en mensen met kortlopende contracten hard getroffen worden, stroomt het salaris van Nederlanders met een vast dienstverband vooralsnog keurig binnen. Waar het aan de ene kant van de economie aan geld ontbreekt, stapelt het zich aan de andere kant op. Wat gaat er gebeuren met de onvoorziene huidige spaarreserves? Worden die en masse uitgegeven als winkels en kroegen langzaam weer opengaan? Geen model dat daar iets zinnigs over te zeggen heeft, zeker als de economische shock hard maar kort is.
3. Overheden grijpen in als nooit eerder
In een “normale” economische crisis geven overheden vaak een beetje tegengas. Bijvoorbeeld door afbrokkelende inkomens te vervangen door uitkeringen, wat bij te lenen, of door de rente te verlagen. Maar het effect van zulke golfdempers is meestal begrensd. Belastinginkomsten lopen immers terug, en overheden zijn terughoudend met het opbouwen van schulden .
Dat is nu anders. Het beeld verschilt per land, maar zowel in de EU als daarbuiten hebben overheden als nooit tevoren de knip open getrokken om burgers en bedrijven te steunen. Veel banken opperen uitstel van betaling voor leningen. Noodpakketten volgen elkaar in rap tempo op. Europese begrotingsregels zijn voorlopig geparkeerd. Er is zelfs kans dat er gezamenlijke overheidsobligaties – zogenaamde Euro bonds – komen.
Regeringen grijpen naar instrumenten die in recessies uit het verleden ondenkbaar waren geweest. Daardoor geven historische referentiekaders weinig houvast. In China hebben fabrieken na slechts enkele weken sluiting lock-down een vliegende doorstart gemaakt. Als deze crisis niet te lang duurt, tillen overheden sommige bedrijfstakken er wellicht gewoon overheen? Hoe dit uitpakt blijft compleet onvoorspelbaar.
4. Zet de-mondialisering door?
Binnen een paar weken is economie een stuk minder mondiaal geworden. Met Schiphol en de Maasvlakte als economische kern, is Nederland afhankelijk van internationale handel. Terwijl massale vliegvakanties er niet inzitten, kan de goederenhandel snel weer op gang komen als fabrieken opengaan en de consumptie weer stijgt. Vooralsnog zien wij geen seculiere trend, zoals die een normale recessie kenmerkt, maar een tijdelijke en zeer selectieve onderbreking van handelsstromen. Ondanks Trumps beschuldigingen aan China als vermeende bron van het virus, gaan gesprekken over een handelsakkoord tussen Washington en Beijing gewoon door.
Daarnaast zitten seizoenarbeiders en toeristen achter grenzen vast. Dat is slecht economisch nieuws. Tegelijkertijd zullen veel Nederlanders niet naar het buitenland op vakantie kunnen of durven dit jaar. Hoe worden de miljarden aan vakantie-uitkeringen, die andere jaren naar het buitenland vloeiden, besteed? Grote kans dat bouwmarkten en kluswinkels de komende tijd uitstekende zaken blijven doen. Zowel de toekomst als het netto-effect van de de-mondialisering die we nu zien blijven onduidelijk.
5. Waar zitten de schulden?
Hoe desastreus de impact van een tijdelijke uitval van inkomsten is, is afhankelijk van de buffers die burgers en bedrijven hebben. Bankrekeningen natuurlijk, maak ook korte brugleningen of steun van vrienden en familie. In de directe persoonlijke omgeving lijkt de solidariteit dezer dagen veel hoger dan normaal. Dat kan tijdelijk veel opvangen.
Tegelijkertijd vallen huishoudens en bedrijven om als vaste lasten, zoals huren en schulden, hun boven het hoofd groeien. Een winkelier met een eigen en afbetaald bedrijfspand kan gedwongen sluiting misschien een paar maanden overleven. Maar wie schulden moet blijven bedienen zonder soelaas, is snel failliet. Of burgers en bedrijven de extreme maar vooralsnog korte schok kunnen doorstaan, hangt dus erg af van hun kapitaalstructuur.
Daarnaast kunnen tijdelijke regels over bijvoorbeeld uitstel van betaling en soepelere boekhoudingsregels voor banken een cruciaal verschil maken. Ook hier hebben beleidskeuzes van de overheid een centrale rol, en die kan geen model voorspellen.
6. Dit is ook een psychologische crisis
Het is moeilijk voor te stellen, maar Nederlands verkeert pas twee maanden in de Coronacrisis. Een achtbaan met fases van ontkenning, paniek, optimisme, neergeslagenheid, en gewenning. Wat staat ons dit jaar nog te wachten? Hoe groot is in een anderhalve metermaatschappij de honger om terug te vallen in oude consumptiepatronen? Of zien mensen deze periode als buitenkans om door consuminderen eerdere economische scheefgroei recht te zetten? Miljoenen Nederlandser ervaren de uitgebreide mogelijkheden van thuiswerken, maar ook de frustratie daarvan. In welke mate wordt Zoom een blijvertje? Gedurende de afgelopen weken groeide overeenstemming dat ‘vitale beroepen’ onderbetaald zijn. Maar vertaald zich dat in een serieuze herverdeling van inkomens, nu de ergste pandemiepaniek achter de rug lijkt?
Zulke individuele en maatschappelijke morele keuzes kunnen we moeilijk uittekenen. Maar bij elkaar zullen zij medebepalen welke economische toekomst Nederland tegenmoet gaat. We moeten economische cijferwerk daarom met een flinke korrel zout te nemen. Het bbp, zoals we dat meten, zal ongetwijfeld enorm krimpen dit jaar. Maar dat betekent niet dat die gemeten krimp ook in wezen een recessie is – toch een vrij specifiek verschijnsel, met economisch radertjes die volgens een bekend en voorspelbaar patroon in elkaar grijpen.
Schijn-houvast
Er staan grote beslissingen op stapel. Hoeveel extra geld gaat de Nederlandse overheid lenen? Welke bedrijven en huishoudens ontvangen steun, en welke niet? Knijpen toezichthouders een oogje dicht als banken wanbetaling bij hun leningen constateren? Vaart Nederland een nationale of een Europese koers?
Een traditioneel economisch kompas geeft bij het beantwoorden van die vragen alleen schijn-houvast. Vergeleken met de catastrofale actuele voorspellingen, kan de economische schade wellicht relatief beperkt blijven. Tegelijkertijd worden specifieke sectoren waarbij menselijk contact de basis is, zoals cultuur en entertainment, diep en langdurig geraakt. Algemene economische maatregelen, zoals een lage rente, zullen daar niet helpen. In plaats van naar “de economie” te kijken, blijft het dus zaak om oog te hebben voor de asymmetrische impact van de crisis, die sommigen hard raakt en anderen nauwelijks.
In de noodsituatie van de afgelopen weken koerste de samenleving van dag tot dag. Na de eerste paniek rijst de verleiding om terug te grijpen naar beproefde analysemethodes. Een begrijpelijk, maar onverstandige neiging. In plaats daarvan moeten we moeten we met open ogen om ons heen blijven kijken en accepteren, dat wij in deze ongekende crisis op zicht moeten koersen en alert blijven voor onverwachte obstakels net zoals plotselinge gunstige wind.
Een voorspelling op basis van traditionele rekenmodellen – zoals de 7,4 procent krimp van de Europese Commissie – staat daarbij eerder in de weg dan dat zij ons veilig naar de haven van herstel brengt.
Afbeelding: Bron
Flip Schrameijer zegt
Dit is me uit het hart gegrepen!
Precies dit soort dingen zeg ik al weken tegen m’n vrienden maar die kijken me glazig aan en ik kan het niet hard maken en ben ook niet geloofwaardig als niet-econoom.
Nu ga ik dit verhaal triomfantelijk rondsturen,
hartelijk dank!
Frans Galjee zegt
Wat doet Corona met de economie? Deze eerste zin in dit artikel suggereert een bijzondere situatie namelijk een virus dat ineens een economie c.q. een economisch systeem onderuithaalt.
Nu dan vergeet men dat er al crises waren recent die zelfs met bekende en beproefde middelen niet onder controle gebracht konden worden. Groot geschut moest al vaak worden ingezet terwijl men niet wist hoe eea zou uitpakken.
Het economisch systeem is al meer en meer aan het haperen omdat dit systeem de houdbaarheidsdatum heeft benaderd en in mijn overtuiging reeds lang is gepasseerd.
Het Coronavirus heeft nu de belangrijke laatste zet gegeven om in ieder geval het besef van een economisch systeem in verval keihard aan het licht te brengen.
Schaarste aan belangrijke grondstoffen en ruimte is reeds van invloed en dit zal zich steeds vaker en steeds sterker doen voelen duidend op het feit dat de grenzen van de groei ( o jee die CvR) in zicht zijn.
Als na de duw van de Coronacrisis de economie weer wat opkrabbelt met maatregelen waarvan men de reikwijdte niet kan voorzien dan zal de volgende crisis als soort van tweede golf nog veel meer chaos veroorzaken.
De poging in deze situatie van instabiele economie om een geforceerde transitie te maken naar een groene of duurzame economie is lachwekkend naïef. Het zal de laatste restjes van het economisch systeem vernietigen en er zal geen ander systeem zijn.
In 2008 schreef ik in intermediair al over deze situatie in een artikel dat ging over inzet van kernenergie:
“Met het gebruik van nieuwe en meer veilige kerncentrales is belangrijke tijd te winnen waarin echte duurzame energiealternatieven kunnen worden ontwikkeld evenals, en dat is nog veel belangrijker en moeilijker, er een zeer ingrijpende verandering zal moeten plaatsvinden in ons menselijk denken en handelen.”
Die laatste zin ging over het benodigde nieuw economisch systeem.
Frans Galjee
JOYze hoogland zegt
Uitgaan van gezond(er) zijn voor onze omgeving en onszelf geeft een andere basis.
Daarvoor gaan is de basis van de Donut ECONOMY,
waarvoor A’dam nu kiest.
SPANNEND om samen in te vullen
R. Heijman zegt
Hoe we in een economische crisis kunnen geraken, weten we inmiddels na de rentecrisis in de tachtiger jaren, de dot.com crisis rond de eeuwwisseling, de financiele crisis in 2008 en 09 en nu door de corona crisis. Het zijn crises met grote psycho-sociale, culturele oorzaken en gevolgen. Die hebben dan ook geleid tot gebrek aan inzicht in de achterliggende oorzaak van de systeemcrisis waarin ons neoliberale systeem zijn hand telkens overspeelt. En zijn daardoor de verkeerde maatschappelijke-, economische- en politieke maatregelen uitgebleven.
Nu zullen er 2 idiologische richtingen ontstaan en 1 grote groep die visieloos is en zich laat leiden.
De grote conservatieve groep wil zo snel mogelijk terug naar de situatie van januari 2020 en de 30 jaar daarvoor. Kortetermijn denken en winst met uitbuiting van anderen en primair voordeel voor mij en diegenen die ik vertegenwoordig in het neoliberale systeem. Mijn deel in de ruif is mijn beloning. Zorg, onderwijs milieu en klimaat zijn kosten, en die wil ik eigenlijk niet.
De sluimerende andere groep die vooral maatschappelijke waarden voorop wil zetten, heeft wel een deel van het juiste antwoord op de post coronatijd, maar heeft geen krachtige boodschap, geen krachtige leiders, geen concept, geen politieke infrastructuur, macht en het belangrijkste: geen politieke- en maatschappelijk draagvlak bij de massa. Dit komt mede omdat de volgers een grote groep is die geen visie heeft en vooral gefrustreerd is.
Ik zie geen beweging, geen broeierige revolutie, geen verhit debat, geen grote demonstraties, geen bloed op straat vloeien. Wel veel domme scheldpartijen en fake cultuur.
Kwaliteit van leven staat voorop bij de maatschappelijk gerichten, zorg, onderwijs, milieu en klimaat zijn investeringen in de toekomst en randvoorwaarden voor welzijn en leven van mij en de ander. De economie kan hierlangs groeien, zonder groei en economie centraal te stellen, maar haar juist ten dienste te stellen aan welzijn. Welvaart langs andere criteria dan tot nu toe. De EU kiest deze richting, maar wordt door de landen zwaar tegengewerkt omdat ze geen macht willen afstaan. Macht om de conservatieve doelstellingen te realiseren.
China en de US zitten ook op die lijn. Waarschijnlijk zullen de neoliberalen daarom weer als sterkste uit deze crisis komen en hebben we weer een nieuwe crisis nodig voor scherper inzicht en mobilisatievan de massa. Om een uitzichtloos en toekomstloos systeem definitief los te laten. Wellicht dan omdat het niet anders meer kan, niet vanuit slim beleid vanuit visie door de meerderheid.
De gemiste kans zal m.i. desastreus verlopen, omdat dan de wal het schip keert. Een voorproefje maken we nu mee. Maar het kan nog veel erger..
Frans Galjee zegt
Mooi betoog en ik ga er misschien nog verder op reageren.
De zin:
“En zijn daardoor de verkeerde maatschappelijke-, economische- en politieke maatregelen uitgebleven.”
Bevat wellicht een fout. uitgebleven moet zijn genomen ?
Mvg,
Frans
R. Heijman zegt
Bedankt, en inderdaad een fout.
Moet uiteraard zijn:
genomen.
Graag verdere bijdragen aan deze discussie.
Frans Galjee zegt
“Hoe we in een economische crisis kunnen geraken, weten we inmiddels na de rentecrisis in de tachtiger jaren, de dot.com crisis rond de eeuwwisseling, de financiele crisis in 2008 en 09 en nu door de corona crisis.”
“Het zijn crises met grote psycho-sociale, culturele oorzaken en gevolgen.”
“Die hebben dan ook geleid tot gebrek aan inzicht in de achterliggende oorzaak van de systeemcrisis waarin ons neoliberale systeem zijn hand telkens overspeelt.”
FG ik wil begrijpen wat je hier bedoelt. kun je nader aangeven wat die achterliggende (hoofd?) oorzaak is van de systeemcrisis en hoe het neoliberale systeem zijn hand (steeds vaker) overspeelt. Kan het zijn dat neoliberalisme aan draagvlak verliest?
“En zijn daardoor de verkeerde maatschappelijke-, economische- en politieke maatregelen genomen.”
FG kun je daar een voorbeeld van geven?
“Nu zullen er 2 ideologische richtingen ontstaan en 1 grote groep die visieloos is en zich laat leiden.”
“De grote conservatieve groep wil zo snel mogelijk terug naar de situatie van januari 2020 en de 30 jaar daarvoor. Kortetermijn denken en winst met uitbuiting van anderen en primair voordeel voor mij en diegenen die ik vertegenwoordig in het neoliberale systeem. Mijn deel in de ruif is mijn beloning. Zorg, onderwijs milieu en klimaat zijn kosten, en die wil ik eigenlijk niet.
FG de groep BAU maar zijn zorg, onderwijs en milieu naar kosten niet van een heel andere orde dan kosten voor klimaat als nog onbewezen angst? De eerste drie zijn mi te accepteren, die laatste (klimaat) niet tenzij er naast kosten ook een inkomen uit wordt gegenereerd. Dat laatste gebeurt steeds vaker.
“De sluimerende andere groep die vooral maatschappelijke waarden voorop wil zetten, heeft wel een deel van het juiste antwoord op de post coronatijd, maar heeft geen krachtige boodschap, geen krachtige leiders, geen concept, geen politieke infrastructuur, macht en het belangrijkste: geen politieke- en maatschappelijk draagvlak bij de massa.
Dit komt mede omdat de volgers een grote groep is die geen visie heeft en vooral gefrustreerd is.”
FG maatschappelijke waarden als..? Er is een groeiend besef dat het anders moet omdat het zo niet langer gaat/zal gaan, maar om dan al te claimen dat het deels een juist antwoord is voor de tijd na Corona gaat mij te ver. Laten we eerst de echte problemen maar eens goed gaan begrijpen en vooral deze duiden. Oplossingen liggen dan vaak wat duidelijker voor de hand.
Idd in deze situatie ontbreekt het nog aan van alles maar voor benodigd draagvlak kan vanuit een kleine groep en bottom-up er voldoende kritieke massa ontstaan om een heersende mening of mores te doen kantelen (tipping point).
“Ik zie geen beweging, geen broeierige revolutie, geen verhit debat, geen grote demonstraties, geen bloed op straat vloeien. Wel veel domme scheldpartijen en fake cultuur.”
FG ik zie wel een kentering maar die gaat vooral ondergronds en/of wordt bewust niet belicht door de media.
“Kwaliteit van leven staat voorop bij de maatschappelijk gerichten, zorg, onderwijs, milieu en klimaat zijn investeringen in de toekomst en randvoorwaarden voor welzijn en leven van mij en de ander.”
FG kwaliteit in plaats van kwantiteit dat is nu belangrijk en ik zou er aan toe willen voegen kwaliteit door inleveren op kwantiteit.
“De economie kan hierlangs groeien, zonder groei en economie centraal te stellen, maar haar juist ten dienste te stellen aan welzijn.”
FG ik denk dat je deze zin moet veranderen.
“Welvaart langs andere criteria dan tot nu toe. De EU kiest deze richting, maar wordt door de landen zwaar tegengewerkt omdat ze geen macht willen afstaan. Macht om de conservatieve doelstellingen te realiseren.”
FG ik weet inmiddels niet zo goed meer waar de EU mee bezig is. Ik heb veel twijfels over jouw voorstelling van EU zaken. Ik ben bekeerd tot keuze de EU te verlaten, Nexit dus, en niet om hier conservatieve doelstellingen te realiseren.
“China en de US zitten ook op die lijn. Waarschijnlijk zullen de neoliberalen daarom weer als sterkste uit deze crisis komen en hebben we weer een nieuwe crisis nodig voor scherper inzicht en mobilisatievan de massa.”
FG geen oordeel.
Om een uitzichtloos en toekomstloos systeem definitief los te laten. Wellicht dan omdat het niet anders meer kan, niet vanuit slim beleid vanuit visie door de meerderheid.
FG graag toelichten wat je bedoelt met uitzichtloos en toekomstloos systeem. Is dat het huidig economisch systeem (dan mee eens) of gaat het over een ander systeem?
“De gemiste kans zal m.i. desastreus verlopen, omdat dan de wal het schip keert. Een voorproefje maken we nu mee. Maar het kan nog veel erger”
FG ja het zal zeker nog erger worden helaas.