• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

De veranderende betekenis van ‘links’ en ‘rechts’

door Armen Hakhverdian 14/11/2013 4 Reacties

De termen ‘links’ en ‘rechts’ zijn niet weg te slaan uit het politieke discours. Politicologen, journalisten en kiezers maken gretig gebruik van dit jargon om de ideologie en bijbehorende standpunten van politieke actoren samen te vatten, al dan niet met voorvoegsels als ‘extreem-‘, ‘radicaal-‘, ‘ultra-‘ of ‘dom-‘.

Zo wordt de Amsterdamse grachtengordel vaak verweten links te zijn, terwijl in grote delen van die grachtengordel de VVD de populairste partij was bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen. De PVV wordt regelmatig door kiezers gezien als een extreemrechtse partij, maar dat kan in ieder geval niet slaan op de huidige standpunten van die partij over het sociaal vangnet of het homohuwelijk. Wat betekenen de etiketten ‘links’ en ‘rechts’ vandaag de dag dan nog?

 

Gelijkheid

De termen ‘links’ en ‘rechts’ vinden hun oorsprong in de inrichting van de Staten-Generaal ten tijde van de Franse Revolutie. De groepen die het Ancien Régime steunden zaten ter rechterzijde van de voorzitter, de tegenstanders ervan ter linkerzijde. Tot op de dag van vandaag associëren velen ‘links’ met progressieve en ‘rechts’ met conservatieve denkbeelden, maar ook dit onderscheid kan misleidend zijn. Behoud van wat, immers? Zo heeft Tom Louwerse aan de hand van CPB-doorrekeningen van verkiezingsprogramma’s aangetoond dat er binnen economisch linkse en rechtse kampen zowel hervormers als conservatieven bestaan.

Volgens invloedrijke auteurs draait links-rechts uiteindelijk om het principe van gelijkheid en de mate waarin een hiërarchische structuur in de samenleving wenselijk is of niet. Norberto Bobbio schrijft: “the criterion most frequently used to distinguish between the left and the right is the attitude of real people in society the ideal of equality” (p. 60). Volgens Ronald Inglehart is de kern van het links-rechtsonderscheid “whether one supports or opposes social change in an egalitarian direction” (p. 293). Maar ook hier blijft in het midden of deze hiërarchie slaat op economische of sociale verhoudingen.

Inmiddels is het tamelijk gangbaar om meerdere dimensies te onderscheiden in links-rechtstegenstellingen. Zo gaat het onderscheid tussen economisch links-rechts voornamelijk over de vraag in hoeverre de overheid moet ingrijpen in de economie, terwijl de tegenstelling tussen cultureel links-rechts eerder slaat op nationalistische houdingen. De crux is natuurlijk dat deze dimensies onafhankelijk van elkaar zijn. Politieke actoren kunnen links zijn op de ene dimensie en rechts op de andere. Prop culturele en economische standpunten in dezelfde algemene links-rechtsschaal en er ontstaat ambiguïteit.

 

Links-rechts in Nederland

Of de algemene kreten ‘links’ en ‘rechts’ voornamelijk economisch of cultureel ingevuld moeten worden is sterk contextgebonden. Zo heeft de links-rechtsdimensie in het Verenigd Koninkrijk van oudsher een vrij dominante economische connotatie. Het is dus maar zeer de vraag of links-rechtsterminologie daadwerkelijk een soort ‘political Esperanto’ is zoals de politicoloog Jean Laponce eens beweerde. Iedereen gebruikt weliswaar dezelfde woorden, maar bedoelen we daar ook hetzelfde mee?

In een recent verschenen artikel analyseren Catherine de Vries en Bram Lancee en ik welke betekenis Nederlanders plakken aan de termen ‘links’ en ‘rechts’. Vrijwel alle politiek-wetenschappelijke enquêtes bevatten een vraag over ‘links-rechtsidentificatie’, waar aan respondenten wordt gevraagd om zichzelf te plaatsen op een algemene links-rechtsschaal. Wij hebben gebruik gemaakt van de Culturele Veranderingen van het SCP waar respondenten op een vijfpuntsschaal moesten aangeven of ze zichzelf beschouwden als ‘links’ of ‘rechts’.

Vervolgens hebben we onderzocht of deze zelfplaatsing afhing van houdingen over economische herverdeling en etnocentrisme (voor de concrete enquêtevragen, zie pp. 229-231 in het artikel). We verwachten dat mensen die tegen nivellering zijn zichzelf eerder als ‘rechts’ zullen bestempelen dan mensen die voor economische herverdeling zijn.  Daarnaast zouden multiculturele attitudes meer moeten samenhangen met een identificatie met ‘links’ terwijl meer monoculturele attitudes een voorspeller zouden moeten zijn voor een meer rechtse zelfplaatsing.

Nu gaat het ons niet direct om het statische verband tussen links-rechts en culturele en economische attitudes. We wilden juist nagaan of de betekenis van ‘links’ en ‘rechts’ door de jaren heen is veranderd. Het mooie aan de Culturele Verkenningen is dat het ons in staat stelt om deze analyses over een lange periode uit te voeren. We kunnen vanaf 1980 tot 2006 gebruik maken van 23 enquêtes om in kaart te brengen hoe herverdeling en etnocentrisme samenhangen met zelfplaatsing op de algemene links-rechtsschaal.

 

Van economie naar cultuur

De onderstaande figuur toont de veranderingen door de jaren heen. Op de y-as staat de samenhang tussen houdingen over herverdeling en links-rechtsindentificatie per beschikbare enquête. De linker figuur laat zien dat de samenhang tussen herverdeling en links-rechts door de tijd heen afneemt. Met andere woorden, hoe men aankijkt tegen nivellering speelt een steeds kleinere rol in het identificeren met politiek links of rechts. Etnocentrisme daarentegen wordt steeds belangrijker. Naar verloop van tijd bepalen mensen of ze links of rechts zijn steeds meer aan de hand van issues over de multiculturele samenleving (zie rechter figuur).

 

Screen shot 2013-11-13 at 18.02.52

 

Deze resultaten houden stand in een multivariaat model onder verschillende specificaties (zie tabel 1 en figuur 3 in het artikel). We zien dus dat in 1980 de termen ‘links’ en ‘rechts’ vooral economisch werden ingekaderd. Dat wil niet zeggen dat culturele houdingen destijds irrelevant waren; ze speelden simpelweg een veel kleinere rol. Tegenwoordig wordt de betekenis die men hecht aan links-rechts net zo sterk bepaald door economische als culturele factoren.

 

Open deur?

De betekenis van ‘links’ en ‘rechts’ is dus verschoven. Is dit een open deur? Misschien, maar aan de andere kant: ‘Everyting is obvious, once you know the answer’.

Wat zeker niet obvious is, is waarom deze transformatie heeft plaatsgevonden en waarom de toenemende culturele inkleuring van links-rechts ten koste gaat van de economische connotatie. We kunnen met de gebruikte dataset geen bevredigend antwoord geven op deze cruciale vragen, alleen wijzen op mogelijke theoretische aanknopingspunten in de literatuur. Zo bestaan er sociologische bottom-up benaderingen die stellen dat mondialisering, migratiestromen, economische integratie enz. hebben geleid tot veranderingen aan de vraagzijde. Politicologische benaderingen gaan meer uit van top-down factoren aan de aanbodzijde, waar bijvoorbeeld politieke entrepreneurs een grote rol spelen in het vormgeven van politieke scheidslijnen.

Is het dus onzinnig om te spreken over de linkse grachtengordel? Nee. Althans minder onzinnig dan 25 jaar geleden.

Categorie: Kiezers en publieke opinie, Religie, ideologie en ethiek Tags: kiezers, Links/rechts, Publieke opinie, radicaal-rechts

Over de auteur

Armen Hakhverdian
Armen Hakhverdian is universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij doet onderzoek naar politieke vertegenwoordiging, publieke opinie en ongelijkheid. Hij schreef samen met Wouter Schakel het boek 'Nepparlement? Een pleidooi voor politiek hokjesdenken' (2017, Amsterdam University Press) over ongelijke vertegenwoordiging in Nederland.
  • Sociale media links 

Lees Interacties

Reacties

  1. F zegt

    14/11/2013 om 10:55

    Is het niet zo dat beide schalen in elkaar zijn opgegaan? Een cultureel rechtse attitude heeft vaak ook te maken met het feit dat men denkt dat er kansarme mensen hierheen komen, die een last zijn voor de maatschappij en overmatig gebruik maken van sociale voorzieningen.

    Dus als je cultureel rechts bent, denk je nog steeds aan de herverdeling of nivellering van inkomen, maar uit zich dat in monoculturele attitudes.

    Ik weet overigens niet in hoeverre dit klopt, maar ik denk dat het van invloed is op de resultaten.

    Login om te reageren
    • Armen Hakhverdian zegt

      14/11/2013 om 15:26

      De beide dimensies (herverdeling en etnocentrisme) zoals hier gemeten correleren nauwelijks met elkaar en dat geldt voor de hele onderzochte periode.

      Login om te reageren
    • Oei Tiong Koen zegt

      17/01/2017 om 12:22

      De incongruentie in het huidige gebruik van links en rechts vertroebelt het debat. We zijn toe aan een herdefiniëring van de terminologie. Dat geldt overigens ook voor elite.
      Wie de traditionele elite (adel, patriciaat en hogere burgerij) ondervraagt zal daar waarschijnlijk bij een grote meerderheid onversneden sociaaleconomisch rechtse opvattingen vinden. Deze bevolkingsgroep denkt echter een stuk genuanceerder over de interetnische en interculturele problematiek dan de groepen die naar het huidige spraakgebruik als rechts worden bestempeld. Ook de linkse standpunten van de PVV maken duidelijk dat het onderscheid tussen cultureel links en rechts niet langs lijnen van sociaaleconomische verschillen loopt.

      Login om te reageren
  2. B. Rubble zegt

    12/10/2014 om 09:07

    Rechts is de macht, de sterke handige jongens, links is de kleine man, de schlemiel.

    Login om te reageren

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.

Primaire Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Aflevering 63 – De rechtsstaat in tijden van corona, met Anniek de Ruijter

De schizofrene relatie tussen opiniepeilers, media en wetenschappers

De verbreding van DENK

Podcast

Episode 132 – The 2025 German elections, with Tarik Abou-Chadi

We are joined by Tarik Abou-Chadi (Oxford) to discuss the dystopian reality of the 2025 German … [Lees verder...]

Aflevering 131 – Het regionale kiesstelsel van Pieter Omtzigt, met Henk van der Kolk en Simon Otjes

De Stuk Rood Vlees podcast is terug, en wel met een gortdroge aflevering over kiesstelsels! In het … [Lees verder...]

Episode 130 – Countdown to Extinction (UK edition), with Rob Ford

It's time for our UK election preview with our old pal Rob Ford (University of Manchester). Are the … [Lees verder...]

Populisme

Wie is er bang van ‘het volk’? Politiek elitisme in vier Europese landen

Het succes van populisme leidde de afgelopen jaren tot een omvangrijke literatuur rond de vraag wie … [Lees verder...]

Aflevering 127 – Waardenloze politiek (en een stukje formatie), met Tom van der Meer

Tom van der Meer (UvA) schuift aan om te vertellen over zijn nieuwste boek 'Waardenloze politiek: … [Lees verder...]

Plaatjes van de electoraatjes 2023: de PVV

Op 22 november zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. In deze serie gaan wij aan de hand van een … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2025 StukRoodVlees

Copyright © 2025 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in