Op de dag van de gemeenteraadsverkiezingen voorspelde ik dat Amsterdam een D66-Groenlinks-PvdA coalitie zou krijgen.Nu het erop lijkt dat Amsterdam een D66-VVD-SP coalitie krijgt, geef ik toe: ik zat er flink naast. Dit komt mede omdat D66 het nog beter deed dan verwacht. Maar dat Groenlinks buiten de coalitie lijkt te vallen had ik niet gedacht. Ik denk dat ik niet de enige ben die denkt, D66, VVD EN SP!?!?!? Is dit de vreemdst mogelijke coalitie?
De posities van 6 mogelijke coalities
Wat is het nut van een coalitie? Een antwoord hierop is: invloed op beleid. Omdat je compromissen moet sluiten met andere partijen is het echter maar de vraag hoe dicht dat beleid van de coalitie bij jouw eigen voorkeuren ligt. Gelukkig kunnen we dit uitrekenen. We nemen de politieke voorkeuren van de partijen in Amsterdam op een links-rechts schaal (1 tot 10) en een progressief-conservatief schaal (1 tot 10, data van Kieskompas). We berekenen vervolgens de positie van elke mogelijke coalitie uit door de gewogen posities (positie*(zetels partij/totaal zetels coalitie) van de coalitiepartijen op te tellen (voor een technische/theoretische onderbouwing). Het figuur toont de posities van de verschillende coalities. Zoals verwacht is de coalitie PvdA/GL/SP/PvdD de meest linkse coalitie, D66/PvdA/GL de meest progressieve, en D66/VVD/GL de meest rechtse coalitie.
Figuur 1. Links/rechts en progressief/conservatief positie van 6 mogelijke coalities
.
Het nut van D66-VVD-SP?
Op basis van de posities van de coalitie kan je de afstand uitrekenen tussen de partij en de 6 mogelijke coalities. Deze afstanden heb ik vervolgens per partij gerangschikt. Figuur 2 hieronder laat de 2 beste keuzes (keuze 1 en 2) en de 2 slechtste keuzes (keuze 5 en 6) per partij zien. D66 en VVD willen graag een coalitie met SP of Groenlinks, want deze partijen zijn kleiner dan de PvdA en daardoor trekken D66 en VVD de positie van de coalitie meer naar hun positie toe. Dus D66/VVD/SP is een prima keuze voor D66 en VVD (ruwe score keuze 1 en 2 voor D66 is nagenoeg hetzelfde). Voor de SP is D66/VVD/SP zo ongeveer de slechste coalitie juist omdat de positie van die coalitie behoorlijk rechts is. Kortom, voor de SP is D66/VVD/SP een hopeloze keuze.
Figuur 2. Ranking van 2 beste en 2 slechtste coalitie opties per partij.
De drie linkse partijen hebben dezelfde no.’s 1 en 2. Wellicht wil de PvdD geen verantwoordelijkheid dragen, dus is optie 1 niet mogelijk. Dan nog is het opmerkelijk dat gezien de overeenkomsten in de opties de linkse partijen niet meer samenwerken. Uiteindelijk is voor hun alledrie D66/VVD/SP suboptimaal. Of in normale woorden: klote.
Wat verklaart deze coalitie dan?
Een andere belangrijke motivatie voor partijen is meedoen aan het bestuur, regeren, baantjes oppikken, etc. De motivatie om wethouders te leveren kan verklaren waarom de SP meedoet aan een stadsbestuur dat ver ligt van hun voorkeuren. Dit is opmerkelijk omdat juist de SP zich met de regelmaat op de borst klopt dat dit soort overwegingen voor hun rol geen spelen. Veranderen die overwegingen als het pluche van de macht voor de Socialistische neuzen wordt gehouden? We zullen het zien.
De X-factor
Er zijn ook allerlei redenen te bedenken die een rol spelen, maar nog niet zijn behandeld. Wellicht zijn de persoonlijke verhoudingen her en der zo slecht dat allerlei coalities niet kunnen. Wellicht zijn de twee formateurs zo briljant dat de partijen de verschillen niet meer zien. Denken PvdA en Groenlinks alvast aan de volgende verkiezingen en werpen ze daarom de SP op de keien? Vanuit een normatief oogpunt hoop ik niet dat dit soort overwegingen een rol spelen, laat staan doorslaggevend zijn. De praktijk is waarschijnlijk weerbarstiger.
en dan heb je het hier niet vermelde, maar wel relevante, motief van de grootste partij (D66) om de voormalig grootste partij (PvdA) koste wat kost buiten de coalitie te houden….
Je zou eigenlijk het uiteindelijke akkoord moeten afzetten tegenover de verkiezingsprogramma’s. Het zou me niets verbazen als de SP meer zou kunnen binnenhalen dan je zou verwachten louter op basis van hun zetelaandeel.
Ik mis de PvdA-VVD-SP-GL als mogelijke coalitie. Ben benieuwd waar die uitkomt op de linksrechtsas!
En trouwens ook D66-SP-GrL!
Volgens mij vergis je je in de voorkeurscoalities van de drie linkse partijen. Keuze 1 is een bijna theoretische voorkeur, want met slechts 23 stemmen in een raad van 45 zetels erg kwetsbaar. Amsterdamse coalities hebben dan ook eigenlijk altijd een bredere meerderheid, ook als een coalitie met een partij minder getalsmatig mogelijk is.
Als Keuze 2 noem je dan een coalitie van 36 zetels, terwijl een coalitie van 30 zetels ook al comfortabel zou zijn: D66, PvdA en GL of D66, PvdA en SP. Die zijn ook door die partijen genoemd tijdens de formatiegesprekken, maar nooit goed onderzocht omdat, zoals Kas Peters al zei, D66 nu eenmaal sterke voorkeur voor een coalitie zonder de PvdA had.
D66 en de VVD hadden de SP hard nodig om te voorkomen dat ze buiten de coalitie zouden vallen, dus als Laurens Ivens het een beetje goed gespeeld heeft, zitten er straks meer SP-elementen in dat akkoord dan op basis van de verhoudingen te verwachten viel.
@Johan: er was geen ruimte voor alle coalities in het figuur, en degene die jij noemt zou ik moeten uitrekenen, helaas geen tijd)
@Marleen. Tja, een theoretische mogelijkheid, dat was voor mij D66-VVD-SP ook, of een minderheidskabinet of tot in de jaren ’70 in NL een minimal-winning kabinet. De keuzes zijn gebaseerd op afstand tot de coalitie, je mag mijn berekeningen nakijken, maar volgens mij vergis ik me niet. Dat je met andere factoren op andere voorkeuren komt, ja prima. Ik heb sommige coalities idd niet overwogen (degenen die jij noemt) om de door Kas genoemde reden.
@Kas: ja, ik heb dat maar even samengevat als “persoonlijke verhoudingen”…niet zo duidelijk.