De winst van Wilders: profiteert radicaal rechts van de vluchtelingencrisis?

Deze maand heeft de PVV een zeldzaam sterke stijging doorgemaakt in de Peilingwijzer. De partij van Geert Wilders is volgens de peilingen nu de grootste partij van het land met 27 tot 31 zetels. Een maand geleden stond de partij nog op 5 zetels minder. Volgens maker van de peilingwijzer en SRV-er Tom Louwerse is er een verband met de vluchtelingencrisis. Door de plotselinge toename van de vluchtelingenstroom en de discussies daarover tijdens met name de Algemene Politieke Beschouwingen, staat het thema migratie weer hoog op de politieke agenda. Het idee is dat de PVV daar garen bij zou spinnen omdat het thema migratie het hoofdbestanddeel van Wilders’ politieke programma vormt.

Klopt deze analyse? Speelt de vluchtelingencrisis radicaal rechts in de kaart?

Eerder onderzoek

Verschillende landenvergelijkende studies laten zien dat het aantal asielzoekers en immigranten in een land van invloed is op de mate van succes van radicaal rechtse partijen (zie bijvoorbeeld hier en hier [$]). Het idee is dat wanneer er veel immigranten zijn, mensen eerder vatbaar zullen zijn voor het kernargument van radicaal rechtse partijen: immigranten vormen een gevaar voor het behoud van de eigen cultuur. Natuurlijk is radicaal rechts niet alleen succesvol in landen waar veel immigranten zijn, maar het bestaande onderzoek laat wel zien dat radicaal rechtse politici eerder succes oogsten met hun anti-immigratie-uitspraken wanneer dat wel zo is.

Ander onderzoek laat zien dat het niet alleen de immigratie zelf is die van invloed is op het succes van radicaal rechts. Met name ook de aandacht die media besteden aan het onderwerp immigratie kan radicaal rechtse politici helpen zieltjes te winnen. Op het moment dat er in de media veel wordt bericht over onderwerpen die radicaal rechtse partijen centraal stellen (zoals vooral immigratie), profiteren deze partijen hier electoraal van. Dit lijkt in ieder geval op te gaan voor Nederland, België en Duitsland (zie hier, hier en hier [$]).

Je zou dus inderdaad kunnen verwachten dat de vluchtelingencrisis, en de media-aandacht die de crisis heeft gegenereerd, een vruchtbare voedingsbodem vormen voor radicaal rechtse partijen.

Gepeilde steun voor radicaal rechts

Maar weten radicaal rechtse partijen nu ook daadwerkelijk te profiteren van de vluchtelingencrisis (sorry, ik weet het, ‘profiteren’ klinkt nogal cru…)? Het is moeilijk te zeggen wanneer de vluchtelingencrisis precies begon, maar vooral sinds april dit jaar wordt er van een crisis gesproken. Met name omdat er in die maand een groot aantal vluchtelingen verdronk in de Middellandse Zee. Een ander omslagpunt was begin deze maand toen de inmiddels beroemde foto van Aylan Kurdi werd gepubliceerd. Laten we eens kijken naar hoe radicaal rechtse partijen het voor die tijd deden in de opiniepeilingen en hoe ze het nu doen.

Figuur: Percentage stemmen voor radicaal rechtse partijen in de peilingen in 9 landen (januari-september)

Zoals gezegd doet de PVV het heel erg goed. In april was nog zo’n 13% van het electoraat van plan op de partij te stemmen. Inmiddels is dat aantal toegenomen tot 19%. Vooral deze laatste maand is dat aantal flink toegenomen. Een soortgelijke stijging zien we bij de FPÖ in Oostenrijk. Die partij werd tussen januari en april gesteund door ongeveer 25% van het electoraat. Deze maand is dat toegenomen tot maar liefst 31%. De FPÖ deed het ook erg goed bij regionale verkiezingen afgelopen weekend. De partij haalde ongeveer 30% van de stemmen, een verdubbeling ten opzichte van de vorige verkiezingen in 2009. De Zweden Democraten (SD) gingen van 20% in februari, maart en april naar maar liefst 27% in september. Een iets lichtere stijging zien we bij de SVP in Zwitserland. Die partij ging van 26% naar 28%. In redelijk wat landen lijkt radicaal rechts dus te profiteren van de crisis.

Maar er zijn ook tegengestelde bewegingen zichtbaar. Zo daalde de steun voor de Finnen (PS) van 19% in mei tot 16% in september. In het Verenigd Koninkrijk ging UKIP van zo’n 13% in maart naar nog slechts 7% in september. De Vooruitgangspartij in Noorwegen (FrP) leek in eerste instantie van de vluchtelingencrisis te profiteren. De partij ging van 11% in februari naar 14% in juni. Daarna is de steun voor de partij echter afgekalfd. De partij staat nu weer op 11%. De Vooruitgangspartij verloor ook flink bij lokale verkiezingen deze maand. De electorale steun voor de Lega Nord in Italië is ongeveer gelijk gebleven in de afgelopen maanden. Ten slotte zien we in Frankrijk een lichte toename van de steun voor het FN van 27% in juli tot 29% in september. Ik kon zo snel geen vergelijkbare gegevens vinden over de maanden daarvoor. Wel was in januari nog 29% van het Franse electoraat van plan op de partij te stemmen.

Vluchtelingencrisis: vruchtbare voedingsbodem, maar geen garantie voor succes

Al met al kunnen we dus niet concluderen dat er een één-op-één relatie is tussen de vluchtelingencrisis en electoraal succes voor radicaal rechts. Er zijn genoeg gevallen waar radicaal rechts geen (gepeilde) electorale successen oogst. Wel kunnen we op basis van het bestaande onderzoek concluderen dat de vluchtelingencrisis hoogstwaarschijnlijk een gunstig klimaat heeft gecreëerd voor radicaal rechtse partijen. Maar of deze partijen dit ook weten om te zetten in electorale successen is afhankelijk van allerlei andere factoren. Dat Wilders heeft kunnen profiteren van de vluchtelingencrisis zou met name kunnen komen door zijn sterke optreden tijdens de Politieke Beschouwingen. Dat de FPÖ flink heeft gewonnen bij regionale veerkiezingen zou er weleens mee te maken kunnen hebben dat de campagne volledig in het teken stond van de vluchtelingencrisis. En dat de Zweden Democraten het zo goed doen zou kunnen komen doordat het land relatief veel immigranten opneemt. Dat de Noorse Vooruitgangspartij en de Finnen het juist minder goed doen zou weleens kunnen komen doordat ze in de regering zitten en dus compromissen moeten sluiten met andere partijen. Dat de steun voor UKIP is gedaald kan waarschijnlijk verklaard worden door gerommel binnen de partij en misschien ook wel door de grote media-aandacht voor de linkse sociaaldemocraat Jeremy Corbyn.

De vluchtelingencrisis vormt dus, hoe cru het ook klinkt, een vruchtbare voedingsbodem voor radicaal rechtse partijen. Maar de crisis vormt zeker geen garantie voor radicaal rechts succes. Er zijn allerlei andere factoren die ook van invloed zijn op hoe een partij het in de peilingen doet. Dat de voor Wilders gunstige peilingen waarschijnlijk mede zijn veroorzaakt door de vluchtelingencrisis betekent dus niet dat de PVV succesvol zal blijven zolang de crisis voortduurt. Allerlei andere ontwikkelingen kunnen het voor Wilders gunstige tij zomaar weer doen keren.

Verantwoording:

De in dit stuk gebruikte gegevens zijn afkomstig van verschillende peilingbureaus: de Peilingwijzer (NL), Ifop (FR), Ipsos MORI (UK), TNS Gallup (FI), YouGov (SE), Ipsos (IT), Gallup, (AU), GfS (SW) en Ipsos MMI (NO).