• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Debat over de Nederlandse identiteit op slot?

door Froukje Santing, Floris Vermeulen 02/07/2019 3 Reacties

Met het lijvige onderzoeksrapport Denkend aan Nederland ambieert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) tot de kern te komen van datgene wat Nederland tot Nederland maakt. Niet om voor eens en altijd vast stellen wat dé Nederlandse identiteit is, maar om empirisch, dus neutraal en weg van de politieke polarisatie, het burgerperspectief boven water te tillen.

Wat behoort volgens Nederlanders wel en wat niet tot de Nederlandse identiteit? De uitkomst – aan de hand van focusgroepen, interviews en enquêtes – is dat vooral de Nederlandse taal, symbolen en tradities belangrijk zijn.

Maar dergelijk onderzoek, hoe grondig ook aangepakt, is allerminst waardevrij. Met het empirisch vaststellen van het burgerperspectief wordt niet alleen antwoord gegeven op de vraag wat de meerderheid van de Nederlanders vindt dat Nederlands is, maar ook wat en wie er niet bij horen. In één adem door wordt zo de ruimte verkleind voor minderheden met koppelteken-identiteiten die minder passen in het meerderheidsidee om mee te praten over Nederland en hoe Nederland zich in de toekomst ontwikkelt.

Burgers met een migratieachtergrond komen slechts in één van de achttien hoofdstukken expliciet zelf aan het woord. En dan nog enkel jongeren tot 25 jaar uit Zwolle en Rotterdam. Zij zijn in focusgroepen samengebracht met leeftijds- en opleidingsgenoten zonder migratieachtergrond. Die samenvoeging zorgt er bovendien voor dat er weinig ruimte is om vrijuit te spreken over zo iets gevoeligs als wie hoort wel en wie hoort niet tot Nederland en waarom.

Nationale identiteit als strijdpunt

In een pluralistisch land als Nederland bestaat er gezonde strijd over wat een nationale identiteit precies is en zou moeten zijn. Daarmee is de nationale identiteit per definitie een politiek onderwerp. Het rapport negeert die politieke dimensie niet alleen, het wekt, door van de nationale identiteit een apolitieke kwestie te maken, de suggestie dat er – om weg te komen uit het huidige gepolariseerde debat over Zwarte Piet en islam – behoefte is aan empirische vaststelling van wat de burgers vinden van de Nederlandse identiteit.

In die ontkenning van het politieke ligt de sleutel van het probleem van Denkend aan Nederland. Het suggereert dat het meten van het burgerperspectief ons objectief dichter bij de essentie brengt van de Nederlandse identiteit (dat is in feite een politieke uitspraak). Tegelijk biedt het rapport nauwelijks ruimte aan minderheidsstandpunten die juist in dit debat zo belangrijk zijn. Nederland verkleurt in rap tempo, maar in dit onderzoek lijkt – bewust of onbewust – de aansluiting te zijn opgeofferd met tweede en derde generaties migranten in den brede.

Minderheden hebben als geen ander te maken met effecten van de uitsluitingsmechanismen van de nationale identiteit. Voor hen hebben discussies over de nationale identiteit altijd politieke consequenties. Het gaat voor een groot deel over de vraag of zij er wel of niet bij horen. En het antwoord is meestal, ook in dit rapport, dat dit niet het geval is. De Nederlandse bevolking blijkt – niet onverwachts want de burgermonitor van het SCP laat dit al een aantal jaren zien – onderdelen van het islamitische geloof als weinig typerend voor Nederland te beschouwen. Daarnaast blijkt de islam als een van de meest bedreigende factor voor de Nederlandse identiteit te worden gezien. Het is deze combinatie die de discussie voor moslims bij uitstek zo politiek maakt. Ongeveer een op de tien respondenten, aldus Denkend aan Nederland, ziet mensen met een migratieachtergrond en moslims in het bijzonder graag uit Nederland verdwijnen.

Wat wordt hier feitelijk gezegd, behalve dat er in Nederland een grote afkeer tegen migranten en de islam bestaat? Er wordt tenminste de suggestie gewekt dat islam niet bij de Nederlandse identiteit hoort omdat de overgrote meerderheid van de Nederlanders dat vindt. Daarmee is niet gezegd dat het rapport geen accuraat beeld schetst van wat Nederlanders over het algemeen denken dat Nederland is of hoort te zijn. Wel dat er te weinig moeite is gedaan om het tegengeluid in kaart te brengen.

Tegengeluid

Het SCP heeft zelf al eerder laten zien dat dat stukken beter kan. Het rapport Werelden van Verschil uit 2015 is een sprekend voorbeeld van hoe je met kwantitatieve en kwalitatieve methoden jongeren met een Turkse en Marokkaanse achtergrond uitgebreid aan het woord kunt laten over hun verbondenheid met Nederland. Wij hebben in de afgelopen jaren hetzelfde gedaan in een reeks onderzoeksartikelen in De Groene Amsterdammer.

In een verscheidenheid aan situaties – op de werkvloer, de universiteit, in een bij uitstek pluriforme wijk als Nieuw-West in Amsterdam – hebben we in beeld gebracht hoe met name succesvolle, hoogopgeleide professionals van Turkse en Marokkaanse afkomst de ruimte opeisen om zelf te bepalen wie ze zijn en tegelijkertijd een sterke verbondenheid voelen met Nederland en wat Nederlands is. Hoe ze balanceren tussen verschillende werelden en identiteiten, met steeds dezelfde kern: ze zijn geen Turk of Marokkaan maar Turkse Nederlanders en Marokkaanse Nederlanders. Het is een ontwikkeling die in het politieke en maatschappelijke debat nog weinig aandacht krijgt en in academisch onderzoek veelal onderbelicht blijft, maar die ontegenzeggelijk effect zal hebben op hoe er op middellange en langere termijn in Nederland wordt nagedacht over wat typisch Nederlands is.

Door burgers op de manier zoals in Denkend aan Nederland te vragen naar wat zij vinden dat Nederland is, loopt het SCP bewust het risico het debat over de Nederlandse identiteit op slot te zetten. Het rapport is daarmee niet alleen een gemiste kans, maar vormt ook een obstakel voor de ontwikkeling van een gezond debat over de toekomst van het pluriforme Nederland dat het in werkelijkheid is.

Froukje Santing en Floris Vermeulen waren op grond van hun onderzoeksartikelen in De Groene Amsterdammer aanvankelijk door het SCP aangezocht om in Denken aan Nederland mee te schrijven aan het hoofdstuk over migranten. Die samenwerking liep stuk omdat er met de redactie van het rapport geen overeenstemming gevonden kon worden over de opzet en insteek van het hoofdstuk.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op de
website van de Groene Amsterdammer.

Categorie: Religie, ideologie en ethiek Tags: identiteit, migratie, Nederlandse identiteit, SCP

Over de auteurs

Froukje Santing
Froukje Santing is journalist, onderzoeker, en islamspecialist.
  • Sociale media links 
Floris Vermeulen
Floris Vermeulen universitair hoofddocent Politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, en voormalig directeur van het Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES). Zijn onderzoek richt zich onder andere op de maatschappelijke en politieke participatie van immigranten, en op (lokaal) beleid rond thema's als integratie, gewelddadig extremisme, en religieuze diversiteit.
Website: http://www.uva.nl/profiel/v/e/f.f.vermeulen/f.f.vermeulen.html
  • Sociale media links 

Lees Interacties

Reacties

  1. Joop Romeijn zegt

    03/07/2019 om 13:46

    Terecht merken de auteurs op dat het recente SCP-onderzoek niet waardenvrij is. Maar hun hun artikel is dat zelf ook niet.
    Verwarrend vind ik dat feiten en opinie niet duidelijk uit elkaar worden gehouden. De laatste, toch min of meer concluderende zin luidt: “… een obstakel voor de ontwikkeling van een gezond debat over de toekomst van het pluriforme Nederland dat het in werkelijkheid is.”
    Dat Nederland pluriform is, is een manier om naar de werkelijkheid te kijken. Er zijn ook andere manieren, die vormen zelfs de meerderheid zoals uit het hele rapport blijkt.

    Verder is het een keus van de auteurs om met name vanuit de optiek van “Burgers met een migratieachtergrond” naar het rapport te kijken. Ik heb een andere interesse, ben vooral met ouderen bezig. Er leven (in 2018) ruim 2,2 miljoen mensen van 70 jaar of ouder in Nederland. Dat is 13%, ruim twee keer zo veel als burgers met een migratieachtergrond. Zou hoe is het met de mechanismen die hen uitsluiten? Of zijn ze (ze gaan toch dood) voor de toekomst van Nederland, die de auteurs kennelijk ter harte gaat, irrelevant?

    Login om te reageren
    • Romanee Ploeg zegt

      07/07/2019 om 17:59

      De data waar u zich op baseer klopt niet helemaal: 23 procent van de Nederlandse bevolking heeft een migratieachtergrond –> https://www.cbs.nl/nl-nl/achtergrond/2018/47/bevolking Er leven hier dus bijna twee keer zoveel burgers met een migratieachtergrond (zit natuurlijk overlapping tussen de twee groepen), dus volgens mij is het niet raar dat ze dit opmerken.

      Login om te reageren
  2. Paul Treanor zegt

    08/07/2019 om 15:19

    Er is geen ’tegengeluid’ inzake de nationale identiteit, en daarom is het niet zinnig om te klagen dat bepaalde groepen niet aan het woord komen. De nationale identiteit verandert door de jaren heen, maar op elk moment is er slechts één nationale identiteit. Dat is de identiteit van de natie, de identiteit van het volk. We weten allemaal wie daarmee bedoeld wordt: de autochtone Nederlanders.

    We hebben dus één nationale identiteit. Die is niet pluriform, omdat het per definite de identiteit van een nationale groep is. Ja, het sluit mensen uit, maar dat is juist de bedoeling van een nationale identiteit. Dat is de functie van elke groepsidentiteit: de ene groep ‘insluiten’, en de anderen uitsluiten. De Ajax-fans dragen geen Feyenoord-sjaaltjes.

    Er valt veel te zeggen over de Nederlandse identiteit. Maar dat moet altijd beginnen met de identiteit zoals die is, en eventueel zijn historische ontwikkeling. De auteurs willen blijkbaar een pluriforme identiteit, maar die is er gewoon niet. We komen niet verder door te praten over een schijnwereld. Tot die schijnwereld horen de “Turkse Nederlanders en Marokkaanse Nederlanders”. Wie zichzelf zo ziet, houdt zichzelf voor de gek. De overgrote meerderheid van de bevolking ziet deze mensen als Turken en Marokkanen, en dus geen Nederlanders. (De meeste Turken en Marokkanen hebben dat overigens wel in de gaten.)

    De Nederlandse identiteit is een volksidentiteit, verbonden aan een specifiek etnische groep. Als we dat gegeven aanvaarden, dan kunnen we verder spreken over zijn inhoud, functie, en ethiek.

    Login om te reageren

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.

Primaire Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Leiders en loodgieters. Waar we op moeten letten bij de volgende Europese top

Media zijn te lief voor Wilders

UK Polling Disaster Continued?

Podcast

Aflevering 133 – Wilders blaast het kabinet op, met Henk van der Kolk en Simon Otjes

Geert Wilders heeft zijn steun aan het kabinet ingetrokken. En zoals het een extraparlementair … [Lees verder...]

Episode 132 – The 2025 German elections, with Tarik Abou-Chadi

We are joined by Tarik Abou-Chadi (Oxford) to discuss the dystopian reality of the 2025 German … [Lees verder...]

Aflevering 131 – Het regionale kiesstelsel van Pieter Omtzigt, met Henk van der Kolk en Simon Otjes

De Stuk Rood Vlees podcast is terug, en wel met een gortdroge aflevering over kiesstelsels! In het … [Lees verder...]

Populisme

Radicale onderdompeling: een theaterexperiment op Oerol

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) signaleerde begin deze week dat … [Lees verder...]

Wie is er bang van ‘het volk’? Politiek elitisme in vier Europese landen

Het succes van populisme leidde de afgelopen jaren tot een omvangrijke literatuur rond de vraag wie … [Lees verder...]

Aflevering 127 – Waardenloze politiek (en een stukje formatie), met Tom van der Meer

Tom van der Meer (UvA) schuift aan om te vertellen over zijn nieuwste boek 'Waardenloze politiek: … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2025 StukRoodVlees

Copyright © 2025 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in