De laatste weken wordt weer veel geschreven over de ‘vernieuwing van de democratie’, mede onder invloed van het recente boek van David Van Reybrouck. De representatieve democratie zou een serieuze crisis doormaken (of toch niet?) en onder meer electorale loterijen zouden daarvoor de oplossing zijn (of toch niet?). De opkomst zou dalen, de betrokkenheid van burgers zijn afgenomen.
De oude ‘nieuwe oplossing’
De oude ‘nieuwe oplossing’ voor een democratisch tekort was altijd het (her-)invoeren van de opkomstplicht. Het staat buiten kijf dat een opkomstplicht meer mensen naar de stembus trekt, zelfs als die plicht niet werkelijk wordt gehandhaafd.
Maar leidt zo’n opkomstplicht ook tot meer betrokken en actievere burgers?
Nog in 1996 noemde de eminente Nederlandse politicoloog Arend Lijphart in zijn rede als president van de American Political Science Association zo’n positief bij-effect waarschijnlijk : “By compelling people to vote we are likely to arouse in them an intelligent interest and to give them a political knowledge that they do not at present possess.” Door burgers te dwingen te stemmen, zouden ze zich vanzelf gaan verdiepen in de politiek.
Of toch niet?
Sindsdien zijn echter meerdere onderzoeken gehouden, zowel via experimenten als via survey-onderzoek. De bevindingen waren ontnuchterend. Een Canadees experiment concludeert dat opkomstplicht (althans: financiële prikkel tot stemmen) niet leidt tot frequentere discussies over de politiek, niet leidt tot frequenter lezen van politiek nieuws, en niet leidt tot meer politieke kennis. Een analyse van kiezersonderzoeken in 20 westerse landen toont dat opkomstplicht niet direct samenhangt met een reeks aan vormen van politieke participatie (contact zoeken met politici, campagne voeren, samenwerken, demonstreren). Althans, er wordt geen bewijs voor gevonden.
Opkomstplicht leidt dus niet tot betere, betrokken burgers met meer kennis van de politiek. Opkomstplicht biedt een oplossing voor een lage opkomst. Niets meer en niets minder.
Vanzelfsprekende oplossingen bestaan niet
Wie de democratie wenst te vernieuwen doet er goed aan om de problemen uit de onvolmaakte praktijk niet alleen te vergelijken met de verheven idealen van het alternatief, ongeacht of dat alternatief bestaat uit opkomstplicht, loterijen, of deliberatie. Ook die alternatieven hebben hun onvolkomenheden. Vanzelfsprekende oplossingen bestaan niet. Idealen kloppen niet altijd.
Komende donderdag organiseert de Brakke Grond een bijeenkomst over democratische vernieuwing met o.a. David Van Reybrouck en UvA-politicologen Maarten Hajer, Jean Tillie, David Laws en Marcel Maussen.
Geef een reactie
Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.