“A special place in hell for women who don’t help each other!”
Na een nipte overwinning in Iowa verloor Clinton de voorverkiezing in New Hampshire. Dit kwam niet als een verrassing. De opiniepeilingen voorspelden immers winst voor Sanders die een thuismatch speelde. Het verlies van Clinton was echter groter dan verwacht en dat is niet onbelangrijk. In de Amerikaanse voorverkiezingen gaat het vaak om verwachtingen: Doe je het beter of slechter dan verwacht (vaak op basis van de opiniepeilingen)?
Nu zijn Iowa en New Hampshire niet representatief voor de andere voorverkiezingen, laat staan voor de presidentsverkiezingen in november. Het electoraat is verschillend (doorgaans moet je geregistreerd zijn als republikein of democraat om te mogen deelnemen) en allerlei andere factoren spelen een rol in een voorverkiezing. Partij-identificatie helpt je bijvoorbeeld niet veel bij je keuze tussen verschillende Republikeinse of verschillende Democratische kandidaten. De media-aandacht die kandidaten krijgen is ook ongelijker in de voorverkiezingen dan in de presidentsverkiezingen. Een blik op onderstaande grafiek toont de sterke ongelijkheid in media-aandacht tijdens deze voorverkiezingen bijvoorbeeld duidelijk aan.
Figuur 1. Media-aandacht republikeinse kandidaten
Deze grafiek wordt iedere dag geüpdate op deze website.
Het is dus riskant uitspraken te doen over de uiteindelijke uitkomst van de (voor)verkiezingen op basis van de afgelopen twee voorverkiezingen. Een factor die wel voor de nodige ongerustheid zorgt in het Clintonkamp is dat Sanders populairder blijkt te zijn bij jonge kiezers en vrouwen. Clinton rekende op de steun van vrouwelijke kiezers. Voormalige Secretary of State Madeleine Albright sprak op een verkiezingsevent recent nog: “There’s a special place in hell for women who don’t help each other!” Ook de media berichtte uitgebreid over het “vrouwenprobleem van Clinton”.
De berichtgeving is natuurlijk al behoorlijk gegendered: Is er ooit al bericht over een mannelijk kandidaat met een “mannenprobleem”?
De verkiezing van Clinton zou een historische mijlpaal zijn met de eerste vrouw in het Witte Huis. Tot op de dag van vandaag blijven vrouwelijke presidenten en eerste ministers uitzonderlijk. Ook het aantal vrouwen in parlementaire assembles blijft ver verwijderd van een gelijke verdeling. Politicologisch onderzoek wijst nochtans uit dat meer diversiteit positieve gevolgen heeft voor onze democratie. Meer vrouwen in topposities zorgt voor een grotere betrokkenheid van meisjes en vrouwen bij politiek (zie bvb. hier en hier). Een meer gelijke aanwezigheid van vrouwen in politieke machtsposities kan ook zorgen voor meer aandacht voor thema’s die van extra belang zijn voor vrouwen (zie bvb. hier en hier).
Stemmen vrouwelijke kiezers vaker op vrouwelijke kandidaten?
Maar kan Clinton wel rekenen op vrouwelijke kiezers? Bestaat er zoiets als “gender-based voting” oftewel stemmen op basis van je geslacht? Politicologisch onderzoek toont gemengde resultaten. Sommige studies tonen inderdaad dat vrouwen vaker op een vrouw stemmen dan mannen. Het is echter moeilijk om te controleren voor de ideologie van een kandidaat. Oftewel: stemmen vrouwelijke kiezers vaker op een vrouw of komen vrouwen vaker op voor democratische partijen en stemmen vrouwen vaker op democratische kandidaten? Het effect van het geslacht van de kandidaat en de ideologie van de partij uit elkaar halen is geen eenvoudige taak in de Amerikaanse context. Kortom, mogelijk stemmen vrouwen op Clinton bij de presidentsverkiezingen maar geven ze in de voorverkiezingen de voorkeur aan een andere democraat. Het is dus niet verbazend dat Clinton niet automatisch kan rekenen op de stem van vrouwelijke kiezers.
België: Mannen en vrouwen stemmen even weinig op vrouwelijke kandidaten
Kunnen we meer te weten komen over dit ‘gender-based voting’ op basis van onderzoek in andere contexten? Tot op heden is erg weinig empirisch onderzoek beschikbaar naar deze vraag buiten de Amerikaanse context. Het beperkte onderzoek dat voorhanden is geeft echter verdere indicaties dat een vrouwelijke kandidaat niet per se kan vertrouwen op de steun van vrouwelijke kiezers. In Finland zien we bijvoorbeeld dat stemmen op een kandidaat van hetzelfde geslacht vaker terug te vinden is bij mannen: mannen stemmen significant vaker op mannen. Het geslacht van de kiezer heeft er geen effect op het stemmen voor een vrouwelijke kandidaat.
In samenwerking met collega’s van de Universiteit van Gent onderzocht ik recent deze vraag in de Belgische context in een studie die zal verschijnen in het tijdschrift Politics & Gender. Bij de recente lokale verkiezingen hielden we in samenwerking met collega’s binnen het PARTIREP project een exit-poll. Nadat kiezers hun stem hadden uitgebracht, vulden een toevallige getrokken steekproef van 3846 kiezers opnieuw een stembiljet in (‘mock ballot`). Hierdoor hebben we erg gedetailleerde informatie over de stemkeuze en de kenmerken van onze respondenten. Interessant is dat net als in Nederland kiezers uit een lijst met kandidaten kunnen kiezen. Anders is dat Belgische kiezers meerdere voorkeurstemmen kunnen uitbrengen en dus niet moeten kiezen tussen een man of vrouw wat vrouwen mogelijk meer kansen zou kunnen geven.
Dit Belgisch onderzoek brengt echter ook slecht nieuws voor vrouwelijke kandidaten: geslacht heeft amper invloed op het stemmen voor een vrouwelijke kandidaat. De analyse van de ‘mock ballots’ toont aan dat slechts de helft van de kiezers op minstens één vrouwelijke kandidaat stemde, tegenover meer dan drie vierde van de kiezers die op minstens één mannelijk kandidaat stemde. Of je een man of een vrouw bent verhoogt de kans niet om op minstens één vrouwelijk kandidaat te stemmen. Oftewel: Mannen en vrouwen stemmen even weinig op een vrouwelijk kandidaat. Vrouwen stemmen wel vaker op meerdere uitsluitend vrouwelijke kandidaten. Dit type van stemgedrag zagen we echter slechts terug bij 4% van de kiezers.
Wat wel werkt: meer vrouwelijke lijsttrekkers
Verder is het interessant om de kieslijsten nader te bestuderen. De quotaregelgeving in België garandeert een gelijke aanwezigheid van vrouwelijke en mannelijke kandidaten in de top twee (meesster verkiesbare) plaatsen van de kieslijst. Een analyse van de lijsten toont dat politieke partijen deze quotaregelgeving doorgaans invullen door de eerste plaats toe te wijzen aan een mannelijk kandidaat gevolgd door een vrouwelijke kandidaat. Bijna 80% van de lokale lijsten had een mannelijke lijsttrekker. Politicologisch onderzoek wijst uit dat die plaats voor heel wat extra voorkeurstemmen zorgt. In ons onderzoek zien we bijvoorbeeld dat de kans om op alleen mannen te stemmen kleiner wordt naarmate er meer vrouwelijke lijsttrekkers opkomen in de gemeente.
Kortom, politieke partijen hebben een belangrijke impact op de aanwezigheid van vrouwen in politieke machtsposities. Maar ook kiezers hebben belangrijke tools in handen, zeker in een semi-open lijstensysteem zoals het Nederlandse en Belgische systeem. De resultaten van ons onderzoek tonen echter aan dat vrouwelijke kiezers hun voorkeurstemmen niet gebruiken om de verkiezing van vrouwelijke kandidaten te faciliteren. Er lopen dus uiteindelijk wel wat vrouwelijke kiezers rond in de hel als we Madeleine Albright mogen geloven…
Afbeelding: Hillary Clinton with Supporters door Gageskidmore via Flickr (license). Geen aanpassingen.
Dit vind ik nou eigenlijk wel een straf artikel. Ik ken enkele vrouwen die bij elke verkiezing heel bewust enkel op vrouwen stemmen. De ongelijkheid is eenvoudigweg nog steeds veel te groot. We hebben overal in de wereld meer vrouwen in leidinggevende posities nodig, niet enkel in politiek maar ook in bedrijven is bewezen dat het een positieve invloed heeft om een gezond percentage vrouwen in het management te hebben. Jonge vrouwen zullen ook steeds meer aangemoedigd worden hoe meer vrouwen ze effectief in dergelijke posities zien: Vb in Duitsland.
De media speelt hierin zeker ook een grote rol, interessant om daar meer onderzoek naar te doen lijkt me. Die grafiek in het artikel komt niet als een verrassing maar spreekt wel boekdelen.
Dag Leyla,
Helemaal akkoord dat er nog steeds een sterke ongelijkheid is en vanuit dat perspectief voorkeurstemmen heel erg belangrijk kunnen zijn (zeker omdat vrouwen vaak minder goede posities krijgen op de lijst). Ik had ook andere resultaten verwacht zowel vanuit de theorie als gesprekken met vriendinnen en collega’s. We zien dat er effectief vrouwen zijn die heel bewust enkel op vrouwen stemmen (door hun stemgedrag maar we hebben bvb ook vragen naar stemmotieven) maar dat is slechts een kleine groep die enkel op vrouwen stemt. Er worden veel claims gemaakt in maatschappelijk debat en wetenschap hierover maar er is echt nog veel meer onderzoek nodig. Ik ben er alvast mee bezig!
Leuk stuk en leuk onderzoek! Als ik het me goed herinner, vindt onderzoek naar voorkeurstemmen vaak dat specifiek de eerste vrouwelijke kandidaat meer stemmen haalt in vergelijking met gelijkaardige mannelijke kandidaten (of vergis ik me)? Deze stemmen zullen wellicht deels symbolisch en deels gendered zijn. Mogelijk kan een kleine groep van bv. 4% daar al wel het verschil maken en voor dat effect zorgen.
Verder: het lijkt me dat het doel dat je wil bereiken ook belangrijk is. Gaat het eigenlijk niet eerder om meer zetels voor vrouwelijke kandidaten dan om meer stemmen voor vrouwelijke kandidaten? Als je dat laatste wil, zijn er vele aanpassingen aan het kiesstelsel denkbaar (bv. gender quota + sluiten lijsten, reserved seats,…).