Volgens TNS Nipo zullen we overmorgen hoogstwaarschijnlijk getuige zijn van de laagste opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen ooit. Het onderzoeksbureau voorspelt een opkomstpercentage van minder dan 50%. Hoe is het mogelijk dat maar zó weinig mensen van plan zijn om te gaan stemmen? Volgens het onderzoek van TNS Nipo is een belangrijke reden dat veel kiezers het gevoel hebben te weinig van de lokale politiek af te weten. Waar komt dat gevoel vandaan? Kan het zijn dat de media kiezers steeds minder goed informeren over de lokale politiek?
Uit onderzoek blijkt dat mensen met meer politieke kennis ook eerder gaan stemmen (zie hier). Communicatiewetenschappers hebben bovendien laten zien dat veel van deze politieke kennis wordt opgedaan via de massamedia. Zo laten Claes de Vreese en Hajo Boomgaarden (paywall) zien dat blootstelling aan politieke informatie in de media de politieke participatie van kiezers vergroot. Wanneer media veel over relevante politieke informatie berichten, worden kiezers gestimuleerd om te gaan stemmen. Zou het nu kunnen zijn dat het voorspelde opkomstcijfer zo laag is omdat media tijdens de huidige campagne maar weinig over de gemeenteraadsverkiezingen berichten?
Om een indicatie te krijgen van de media-aandacht voor de lokale verkiezingen heb ik een klein onderzoekje gedaan naar de berichtgeving in Nederlandse kranten. Ik heb me op de laatste vier lokale verkiezingen gericht (2002, 2006, 2010 en 2014) en geteld hoe vaak de woorden “verkiezingen” “gemeenteraadsverkiezingen” en “lokale verkiezingen” voorkomen in de berichtgeving in de 3 weken voor de verkiezingen. (Of eigenlijk de laatste 18 dagen want ik heb de laatste 3 dagen van de campagne niet meegenomen aangezien ik de berichtgeving van vandaag, morgen en overmorgen nog niet kon analyseren.) Daarbij heb ik me op twee soorten kranten gericht. Ten eerste 4 nationale kranten (De Telegraaf, het Algemeen Dagblad, de Volkskrant en NRC Handelsblad), en ten tweede 4 lokale kranten (Het Parool, het Eindhovens Dagblad, het Rotterdams Dagblad en de Haagsche Courant). De analyse is uitgevoerd met behulp van de database LexisNexis.
Figuur: Aantal berichten met woorden : “verkiezingen”, “gemeenteraadsverkiezingen” of “lokale verkiezingen” in 4 landelijke en 4 lokale kranten in de 18 dagen voor de gemeenteraadsverkiezingen.
Uit bovenstaande grafiek blijkt dat de landelijke kranten tijdens de campagne in 2014 minder over de verkiezingen berichtten dan in eerdere jaren. Vooral in 2010 werd er veel over de verkiezingen geschreven. Deze uitschieter komt waarschijnlijk doordat tijdens deze lokale verkiezingscampagne het nationale kabinet (Balkenende-IV) viel, waardoor er ook over verkiezingen op nationaal niveau werd geschreven. Maar belangrijker dan de berichtgeving in landelijke kranten is de berichtgeving in lokale media. In landelijke kranten wordt namelijk vooral in algemene termen over de gemeenteraadsverkiezingen geschreven. Het gaat zelden over specifieke issues in specifieke gemeenten. De informatie over lokale politiek komt vooral uit lokale media. De resultaten zijn interessant. In 2006 werden er nog 784 artikelen geschreven over de verkiezingen. In 2010 was het aantal afgenomen tot 728 en in 2014 tot 681. (2002 is bij de lokale kranten afgevallen omdat er in dit jaar gegevens ontbreken.) Het lijkt er sterk op dat de verkiezingskoorts dit jaar wat minder hoog is dan tijdens voorgaande lokale campagnes.
Met deze analyse heb ik natuurlijk geenszins laten zien dat er een causaal effect is van mediaberichtgeving op het opkomstpercentage. Ik heb immers alleen naar de berichtgeving zélf gekeken en geen rekening gehouden met mogelijke andere verklaringen. Ook is de analyse van de berichtgeving zeer basic. Ik heb simpelweg geteld hoe vaak de woorden “verkiezingen”, “gemeenteraadsverkiezingen” en “lokale verkiezingen” voorkomen. Ik kan daardoor aan de ene kant berichten over de verkiezingen gemist hebben en aan de andere kant berichten hebben meegeteld die eigenlijk ergens anders over gaan. Een andere kanttekening is dat het ook mogelijk is dat het totale aantal berichten in kranten is afgenomen. Helaas kon ik dat zo snel niet controleren. Ten slotte is het aantal analyse-eenheden erg klein (4 of 3 verkiezingen).
Maar hoe dan ook lijkt het er op dat er minder over lokale verkiezingen wordt geschreven en er ook minder mensen van plan zijn om te gaan stemmen. Een interessant uitgangspunt voor verder onderzoek. Misschien later deze week een blogje over mediaberichtgeving en daadwerkelijk opkomstpercentage per gemeente…
Zulke cijfers laten vooral ook zien welke rol kranten (nog) vervullen in het lokale democratische proces. Daarin is het mogelijke effect op de opkomst maar 1 aspect.. Informeren die lokale media de burger eigenlijk nog wel goed. Als ik me niet vergis is dat ook een aandachtspunt van het onderzoek van de Hogeschool voor Journalistiek (Utrecht) naar lokale media en hyperlokale nieuwssites (maar ik kan het even niet vinden).
Dank voor de tip! Ik zal eens zoeken of ik iets over dat onderzoek kan vinden…