Drie gewone politieke verschijnselen in ongewone tijden

Het coronavirus heeft de wereld in een ongekende crisis gestort. Politiek en beleid zijn ingrijpend veranderd. Maar toch. Terwijl verder niets blijft zoals het was, zijn hier drie klassieke politicologische fenomenen die (voor nu) nog steeds lijken op te gaan.

1. Nationale crisis maakt (voorlopig…) populair

Een kleine rondgang leert dat het vertrouwen in Mark Rutte in korte tijd is verdubbeld (EenVandaag), dat de waardering voor Boris Johnson in een paar dagen met meer dan 10 procentpunten steeg naar het hoogste niveau sinds zijn aantreden (YouGov), en dat de tevredenheid met Donald Trump sinds vorige week weer in de lift zit (FiveThirtyEight). Hoewel het te vroeg is om met zekerheid een oorzaak aan te wijzen, zou niet voor het eerst zijn dat leiders een populariteitsbonus krijgen tijdens een nationale crisissituatie die ze overvalt. In het geval van een oorlog of een aanslag wordt in zo’n geval over een rally round the flag gesproken. Het coronavirus is natuurlijk iets anders dan 9/11 of de aanslagen op Charlie Hebdo, maar deelt daarmee het karakter van een existentiële en relatief externe dreiging die van een leider een welkom symbool van nationale eenheid maakt. Dit betekent niet dat Johnson, Rutte en Trump rustig achterover kunnen leunen. Als leiders er vervolgens een potje van maken is het rally-effect snel verdampt.

2. We volgen graag de partijlijn

Ook voor huishoudelijke artikelen. In 2019 zochten Democraten net zo vaak op Google naar informatie over ontsmettingsmiddelen als Republikeinen. Sinds het begin van de coronacrisis nam dit zoekgedrag sterk toe, maar eerst alleen onder aanhangers van de Democraten, die aandrongen op het belang van het virus en dus hygiëne. Volgens Trump stelde het virus (toen nog) niets voor. Sinds Trump de noodtoestand uitriep rond het virus, zijn Republikeinen weer net zo geïnteresseerd in ontsmettingsmiddelen als Democraten. Dit patroon dook ook op bij Google-zoekopdrachten naar ‘corona’ in het algemeen. Wederom bewijzen deze correlaties niets over oorzaken en gevolgen. Maar het past in onderzoek naar elite cues: hoe onafhankelijk we onszelf ook mogen vinden in ons oordeel, wat vertrouwde politici (of aanverwante media) zeggen doet er toe. Ze scheppen deels ons beeld van de werkelijkheid.

3. Toevallig bevestigt dit wat we al vonden

Wat is de oorzaak van de coronacrisis? Voor radicaal rechts is het duidelijk: migratie. Ze hadden nog wel zo gewaarschuwd. Volgens economisch links is het de schuld van een neoliberale uitholling van de gezondheidszorg. Waarom heeft er niemand geluisterd? En voor wie toch al niet zo’n hoge dunk had van globalisering is het virus de laatste waarschuwing dat het nu klaar moet zijn met die wereldwijde hyper-connectiviteit. Dat mensen een crisis interpreteren op een manier die past in hun wereldbeeld is niet zo vreemd en niet per se een probleem. Wel kan een té sterke motivated reasoning (de neiging nieuwe informatie zo te verwerken dat het diep gekoesterde overtuigingen beschermt of zelfs versterkt) een rem vormen op het vormen van een correct beeld van de situatie. Maar we moeten daar ook niet te pessimistisch over zijn. Bij genoeg informatie gaan we alsnog overstag, en juist een dreigende situatie kan ons motiveren eerdere opvattingen tegen het licht te houden. Het zijn ongewone tijden.