Laten we teruggaan naar de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012. (Kijk even de andere kant op als u SP’er bent.)
Bron: Peilingwijzer
Samsom deed het goed bij de eerste lijsttrekkersdebatten, waarna zetelpeilingen de ene na andere virtuele stijging voor de PvdA registreerden. De veelvuldige berichtgeving over deze winst creëerde een heuse Samsom-bandwagon richting de verkiezingsdag. Roemer zag de populariteit van zijn partij kelderen en trok het boetekleed aan voor wat velen zagen als zwakke optredens bij de lijsttrekkersdebatten.
In de voor hem zo desastreus verlopen campagne zinspeelde Roemer bij Buitenhof zelfs op een algeheel verbod op peilingen in verkiezingstijd. “Daarmee haal je de hype weg,” aldus Roemer. Nu zijn er genoeg landen waar een peilembargo bestaat, maar is het ook een goed idee?
Misleiding of vrijheid van meningsuiting?
In een recent verschenen studie [paywall] onderzoeken Ignacio Lago, Marc Guinjoan en Sandra Bermúdez de gevolgen van peilembargo’s op stemgedrag. Tientallen landen kennen wetgeving die het uitvoeren of publiceren van peilingen in uiteenlopende mate aan banden legt. Soms geldt zo’n embargo alleen voor de verkiezingsdag zelf, soms voor de hele verkiezingscampagne.
Lago et al. verwijzen naar interessante jurisprudentie over dit onderwerp. Het Canadese hooggerechtshof bood bijvoorbeeld de volgende argumentatie voor het verbieden van peilingen:
The purpose of this particular limitation on expression is to ensure that information which the evidence indicates has an important influence on the choice of at least some voters is presented according to the standards of accuracy which polls are normally expected to attain. To the extent that the votes of some might be distorted as a result of polls being presented in a misleading fashion, such a distortion is clearly a matter which the government may legitimately be concerned to remedy.
Oftewel, peilingen (en de berichtgeving daarover) zouden onjuiste informatie kunnen bevatten en daarmee kiezers kunnen misleiden in hun stemkeuze. Het Filipijnse hooggerechtshof daarentegen stelde het volgende:
To sustain the ban on the publication of survey results would sanction the censorship of all speaking by candidates in an election on the ground that the usual bombasts and hyperbolic claims made during the campaigns can confuse voters and thus debase the electoral process…while survey organizations who employ scientific methods and engage personnel trained in the statistical sciences to determine socio-political trends, are barred from publishing their results within the specified periods, any two-bit scribbler masquerading as a legitimate journalist can write about the purported strong showing of his candidate without any prohibition or restriction.
Waarom zou je peilingen wel verbieden, maar het leger aan natte-vinger-duiders gewoon hun gang laten gaan?
Verspilling van stemmen
Het uitgangspunt van Lago et al. is dat peilingen waardevolle informatie bevatten over de populariteit van partijen. Kiezers gebruiken die informatie om een inschatting te maken welke partijen zetels kunnen winnen en dus eventueel ‘stemwaardig’ zijn. Mensen stemmen namelijk geregled op partijen die uiteindelijk geen zetels in het parlement weten te bemachtigen, bijvoorbeeld omdat er een kiesdrempel bestaat (denk aan de laatste Duitse verkiezingen) of omdat alleen de kandidaat met de meeste stemmen in een district verkozen wordt. In de 46 democratieën die Lago et al. onderzoeken zijn gemiddeld 6,3% van de stemmen ‘verspild’ in deze zin van het woord.
In sommige landen ligt dit percentage beduidend hoger dan in andere en nu is de verwachting dat peilembargo’s hier mee te maken hebben, met name in landen waar sowieso veel partijen bestaan. In landen met een complex partijlandschap is het veel moeilijker om op voorhand in te schatten welke partijen wel of niet kans maken op een zetel.
De resultaten laten zien dat verspilde stemmen inderdaad het hoogst zijn in landen met veel partijen én een peilembargo. Sterker nog, voor landen met veel partijen leidt een peilverbod tot een verdubbeling in het percentage verspilde stemmen.
Kennis
Maar wat zit er achter deze landelijke patronen? Is het inderdaad zo dat peilingen kiezers informeren en dat een verbod op peilingen er juist voor zorgt dat kiezers op basis van gebrekkige informatie op kansarme partijen stemmen? Lago et al. hebben daarom ook wat enquêtes uitgevoerd in landen met uiteenlopende peilembargo’s, namelijk Spanje en Canada. In Spanje geldt een embargo van vijf dagen voor de verkiezingsdag, in Canada mag alleen op de verkiezingsdag zelf niet meer gepeild worden. Respondenten moesten een inschatting maken of een partij wel of geen zetel zou winnen en dat koppelden de onderzoekers vervolgens aan de daadwerkelijk verkiezingsuitslag een paar dagen later.
Het blijkt dat respondenten die ondervraagd werden tijdens het embargo minder goed in staat waren om de verkiezingsuitslag te voorspellen. Tenminste, wanneer er veel partijen meededen aan de verkiezingen (zoals in Barcelona, maar niet in Madrid). Bovendien – en dit is cruciaal – gold het effect alleen voor kiezers die sowieso weinig politieke kennis hadden. Met name voor die kiezers bieden peilingen waardevolle informatie en zorgen zij ervoor dat hun stemmen niet verloren gaan aan kansloze partijen. Een peilembargo ontneemt dus juist kwetsbare groepen in de samenleving de mogelijkheid een betekenisvolle stem uit te brengen.
Voor Nederland met zijn lage kiesdrempel acht ik het bezwaar van een verbod niet zo groot. De grafiek toont dat ook: DPK en Piratenpartij blijven steeds tegen de x-as geplakt. Er is geen betekenisvolle afname te constateren. Voor Nederland lijkt het argument van de verspilde stemmen dus niet van belang.
Een ongenoemd groot bezwaar tegen het toestaan van peilingen vind ik dat de neergang van Roemer tijdens de campagne en de opkomst van Samsom van invloed waren op de debatten. Roemer forceerde zich in een poging de neergang te keren. Hij ging zichtbaar gebukt onder de teruglopende populariteit en dat had weer effect op zijn prestatie tijdens de debatten. De peilingen spelen zo een belangrijke rol, niet alleen bij de kiezers maar ook bij de lijsttrekkers.
Het stuk heeft een intrigerend slotzin over de kwetsbare groepen in de samenleving. Worden daarmee echt de kiezers bedoeld die op partijen stemmen die de kiesdrempel niet halen? En zo nee, wie worden dan wel bedoeld?
Dan ook leugens van politici verbieden, als er niet mag worden misleid.
Juist door die bangmakerij van de PVDA en VVD werden de tweede kamer verkiezingen een soort premier’s verkiezingen. Door die enorme move naar die 2 grootste partijen greep de Piratenpartij net naast een zetel, die ze gedurende de campagne in de peilingen wel hadden.
Full disclosure: ik was zelf kandidaat voor de piratenpartij in die verkiezingen.