Met de Tweede Kamerverkiezingen in aantocht, kijk ik naar de electorale ontwikkelingen van elke partij die momenteel in de Tweede Kamer vertegenwoordigd is. We beginnen met de kleinste Tweede Kamerfractie: Forum voor Democratie.
Als je ziet hoe vaak Forum voor Democratie en zijn voorman Thierry Baudet in de media-aandacht staan, zou je niet zeggen dat het hier de kleinste fractie uit de Tweede Kamer betreft. Deze partij maakte dan ook een stormachtige ontwikkeling door sinds de laatste Tweede Kamerverkiezingen. Even leek het de belangrijkste partij op ‘populistisch rechts’ te worden, maar na interne ruzie en later associatie met complotdenkers en corona-critici lijkt dat inmiddels een vergezicht.
In de Peilingwijzer, een combinatie van de peilingen van I&O Research, Ipsos/Eenvandaag en Kantar, steeg Forum aanvankelijk gestaag door van 1,8% in maart 2017 tot ongeveer 8% steun in januari 2018. Op dat niveau bleef de partij bijna een jaar zweven. Vanaf begin 2019 begon de partij aan een stevige opmars, die zou uitmonden in de winst bij de Provinciale Statenverkiezingen. Forum had nog nooit meegedaan aan die verkiezingen, maar haalde in één klap de meeste stemmen en daarmee ook de meeste zetels in de Eerste Kamer. In de Tweede Kamerpeilingen steeg de partij daarna snel door naar een piek van ruim 15% (22 tot 26 zetels).
Die winst was echter van korte duur. De partij wist het kunststukje van de provinciale verkiezingen niet te herhalen op Europees niveau (11,0% van de stemmen). Daarbij zal het conflict met en later het vertrek van Henk Otten – aanvankelijk lijsttrekker voor de Eerste Kamerlijst – geen positieve rol hebben gespeeld. Eind juli verliet Otten de Eerste Kamerfractie en werd daarna uit de partij gezet. Gedurende deze periode zakte Forum voor Democratie terug naar ongeveer 8% steun. Ruzie in de tent baart slechte peilingen.
Forum krabbelde daarna wel weer iets op tot zo’n 10% in januari 2020 – nog steeds een ruime winst. Maar na de start van de corona-crisis zakte de partij snel enkele procentpunten terug, net als de PVV. De VVD van premier Rutte groeide als ‘betrouwbare crisismanager’ in deze periode juist. En sinds de zomer verloor Forum voor Democratie verder terrein, tot ongeveer 4% steun op dit moment. Dat verlies wordt door Kantar, Gijs Rademaker van EenVandaag en Peter Kanne van I&O Research gekoppeld aan de corona-sceptische stellingname van de partij, die een deel van de achterban doet overstappen richting PVV en VVD (beter gezegd: Forum wint nu in mindere mate mensen die in 2017 op de PVV stemden en van de VVD komt nu volgens Ipsos helemaal geen winst meer). Daarmee is de partij, die in april 2019 nog vrijwel op gelijke hoogte stond met de VVD, nu teruggezakt naar het niveau van de ChristenUnie.
Is er dan nog wel een achterban voor deze partij? Collega Simon Otjes onderzocht recentelijk de verschillen tussen PVV en FvD en hun kiezers. Hij laat zien dat zowel de partij als de kiezers economisch rechtser zijn dan de PVV. Bovendien trok Forum in 2019 meer hoger opgeleide kiezers dan de PVV (en minder laagopgeleide kiezers). Op moreel-ethische onderwerpen waren de FvD-kiezers iets progressiever dan die van de PVV, maar op de dimensie ‘nativisme’ scoorde de achterban even hoog. Otjes laat ook zien dat de aanhang bij de verkiezingen in 2017 nog vooral Euroskeptisch was (de partij kwam immers voort uit de campagne rondom het Oekraïne-referendum), en niet zozeer tegen immigratie.
Voor zo’n meer economisch rechtse partij, die een anti-immigratiepositie combineert met verzet tegen Europese integratie, maar minder gefocust op de Islam (zoals de PVV), leek dan ook lange tijd ruimte te zijn. Maar juist degenen die Forum graag als betrouwbare en ‘fatsoenlijk rechtse’ partij zagen, werden wellicht verontrust door het vertrek van Henk Otten en de toenemende associatie van FvD en Baudet met completdenkers en virusontkenners. Door die opstelling lijkt Baudet het initiatief op de populistische rechterflank vooralsnog weer terug te hebben gegeven aan Wilders.
In de technische analyse, dat door sommigen gebruikt wordt voor voorspellingen in de aandelenmarkt, laat de grafiek van FvD zien dat er sprake was van een kop schouder formatie. Een piek met daarnaast een lager plateau aan beide zijden. Dit voorspelt een verdere daling van FvD.
Toch is het niet verkeerd voor de democratie dat periodiek nieuwe partijen opstaan en ook weer terugvallen. Het brengt de nodige dynamiek in de politiek. De kiezers hebben dan gehoopt op een nieuwe wind, maar zien later in dat een andere partij hun inmiddels aangewakkerde politieke bewustzijn beter invult.
En partijen zien dat bijstelling van hun programma en boodschap deze kiezers aan zich weet te binden.
Het betekent dat de VVD de meeste FvD kiezers overneemt en waarschijnlijk nog duidelijker gaat uitkomen voor haar vertragende EU politiek, wat jammer is, maar het sentiment hierover in rechtse kringen wel vertegenwoordigt. De VVD wordt rechtser, maar de maatschappij vraagt ook een meer maatschappelijk gerichte politiek, ook op gebieden als klimaat, milieu, cultuur en sociaal vangnet. Dat gaat nog wringen voor de VVD die met FvD kiezers wel eens een waterhoofd kan krijgen..