Ed Sinke betoogde afgelopen zaterdag in de Volkskrant dat “het partijenstelsel zoals we dat kennen, blokkeert […] de opkomst van visionaire mensen met de gewenste kwaliteiten”. Met als gevolg dat ‘via partijcongressen de middelmaat regeert’. Aanleiding voor het stuk is het feit dat de PvdA op dat moment nog drentelde over het wel of niet strafbaar stellen van illegaliteit. Volgens Sinke gijzelden enkele honderden PvdA-aanhangers die tegen de strafbaarstelling van illegaliteit zijn de twee miljoen kiezers van de PvdA die volgens een peiling (geen verwijzing van Sinke) voor de maatregel zijn. Zij doen dit door Samsom onder druk te zetten – en aldus Sinke – zijn herverkiezing als PvdA-leider in gevaar te brengen. De VVD komt ook er ook niet best vanaf: om de coalitie niet in gevaar te brengen valt er te onderhandelen over de maatregel.

Ik ben het eens met Sinke dat het huidige systeem geen visionairen produceert. Maar de schuld ligt in het geval van de strafbaarstelling van illegalen niet bij de partijdemocratie. Ten eerste, de PvdA zegt expliciet in haar partijprogramma van 2012 dat ze tegen de maatregel zijn (pagina 63, 5de bullet-point). De twee miljoen kiezers hebben dus het PvdA een mandaat gegeven om illegaliteit niet strafbaar te stellen. Dat Samsom deze maatregel uiteindelijk wel steunt is dus in directe tegenspraak met het mandaat van de kiezer. Ten tweede, is het bij uitstek de taak van de partij om te zorgen dat haar leiders zich aan het programma houden dat is opgesteld in samenspraak met de partij. In die zin vervulden de partijleden van de PvdA hun taak toen zij zich tegen de maatregel uitspraken. Gisteren deelde Samsom die leden mee dat als zij hun verzet zouden staken, zij nog mooie tijden samen tegemoet zouden gaan. Oftewel: ik weg of het verzet weg. Dat Samsom zo hard de confrontatie met zijn leden zoekt, komt alleen maar omdat hij naar alle waarschijnlijkheid niet opnieuw gekozen hoeft te worden als lijsttrekker. Ten derde, dat Sinke zich beklaagt dat de VVD te graag met de PvdA opnieuw wil onderhandelen over de maatregelen, getuigt eerder van te weinig partijdemocratie. De VVD leden kunnen Rutte niet of nauwelijks terugfluiten wanneer hij het VVD programma verkwanselt. Daar ben je als VVD kiezer maar mooi klaar mee.

De huidige partijdemocratie beknelt inderdaad visionairen, maar dat komt eerder doordat de partijdemocratie te klein is of te beperkt dan door partijdemocratie an sich. Juist als Samsom herkozen zou moeten worden als partijleider, dan zou het meer moeite kosten om zijn leden en zijn mandaat te negeren. Door kandidaten voor de Tweede Kamer via meer open procedures door leden of sympathisanten te laten kiezen, creëer je meer ruimte voor  mensen met een visie, en een beter mandaat voor hen om die visie neer te zetten. Maar controle door partijleden zorgt er juist voor dat die visionairen bij het gestelde mandaat blijven en niet afdwalen naar voorstellen die handiger zijn op het Binnenhof.