Hebben media schuld aan de economische crisis?

Als het over politiek gaat, is er enorm veel aandacht voor de rol van de media en de invloed die zij hebben op het gedrag van politici en kiezers, zowel onder wetenschappers als in het publieke debat. Dat geldt, opvallend genoeg, in veel mindere mate voor de economie. De vraag welke invloed media hebben op bijvoorbeeld beurshandelaren of economische percepties onder de bevolking wordt veel minder vaak gesteld. Er is ook veel minder onderzoek naar, alhoewel dat aan het veranderen is. Een aantal recente wetenschappelijke studies laat zien dat mediaberichtgeving er ook op dit terrein toe doet, vaak juist in tijden van economische neergang.

VU-communicatiewetenschapper Jan Kleinnijenhuis en collega’s publiceerden recentelijk een artikel (hier, paywall) waarin zij onderzoeken of mediaberichtgeving in nationale en internationale kranten de AEX koersen van grote financiële instellingen beïnvloeden. Zij kijken daarbij naar de turbulente periode 2007-2009, waarin onder andere het Nederlandse deel van Fortis genationaliseerd werd. Uit eerder onderzoek op dit terrein blijkt grotendeels de afwezigheid van media-invloed. De Effectieve Markthypothese, die ervan uitgaat dat nieuws geen of weinig invloed heeft op beurskoersen omdat deze op moment van verschijnen al in de koers is verwerkt, wordt grotendeels bevestigd. Kleinnijenhuis c.s. laten echter zien dat in hun studie mediaberichtgeving er wel toe doet en dat negatieve framing van bedrijven in de krant – door hen in relatie te brengen met de economische crisis – beurskoersen op dezelfde of volgende dag naar beneden haalt. Zij verklaren dit onder andere door erop te wijzen dat veel handelsbeslissingen tegenwoordig automatisch worden genomen: niet meer door de handelaren zelf, maar door computeralgoritmes die het internet gebruiken om het sentiment rond bedrijven in kaart te brengen. Wanneer dat sentiment negatief is, zal er eerder tot verkoop van het aandeel worden overgegaan.

De onderzoekers staan niet alleen stil bij deze korte-termijn effecten van media, maar kijken ook naar de lange termijn relaties tussen mediaberichtgeving, de AEX index en consumentenvertrouwen. Ook daar vinden zij dat er in mediaberichtgeving al veel eerder een omslag te vinden was van “hoopvolle” berichtgeving naar “angstige” berichtgeving dan op basis van “objectieve” indicatoren zoals de beurskoers en consumentenvertrouwen gelegitimeerd zou zijn. Het lijkt erop dat media hier eerder leidend dan volgend zijn. Deze bevinding is in lijn met een onderzoek dat ik met UvA-econoom David Hollanders uitvoerde (hier en hier, paywall) en waar wij laten zien dat economische berichtgeving een invloed uitoefent op consumentenvertrouwen: hoe negatiever de berichtgeving, hoe lager het daarop volgende vertrouwen, gecontroleerd voor de daadwerkelijke stand van de economie. Dit effect is sterker in tijden van economische neergang dan in tijden van groei.

Wat betekent deze bevindingen voor de financieel journalist? Jan Kleinnijenhuis velt een hard oordeel: de berichtgeving verergerde de crisis. Een meer sobere, inhoudelijke manier van berichten had escalatie kunnen voorkomen. De studie laat in ieder geval duidelijk zien dat mediaberichtgeving een onafhankelijke invloed op de economie kan hebben. Dit is iets dat veel financieel journalisten zich nog niet afdoende lijken te realiseren.