Een Tweede Kamerfractie bij elkaar houden: makkelijker gezegd dan gedaan. Zo blijkt ook de afgelopen weken in de fracties van DENK en 50PLUS. Terwijl het bestuur van DENK uit elkaar valt, begint 50PLUS-kopstuk Henk Krol samen met Femke Merel van Kooten de Partij voor de Toekomst. Heeft zo’n nieuwe partij kans op slagen?
Hoewel elke zetel voor een partij van belang is, maakt de eerste zetel het grootste verschil. Het spreekgestoelte van de Tweede Kamer biedt een podium, de wandelgangen geven toegang tot een netwerk van politici.
Maar welk type ‘nieuwe partij’ maakt het meeste kans? De eerste verkiezing is voor nieuwe partijen moeilijker dan de daaropvolgende. Veel nieuwe partijen halen het niet. Ons onderzoek geeft aan dat vooral ouderenpartijen en boerenpartijen een goede kans maken.
Veel pogingen, weinig succes
Door haar kiesstelsel is Nederland een erg geschikt land om het succes van nieuwe partijen te onderzoeken. De combinatie van een lage effectieve kiesdrempel van 0.67 % (een zetel) en evenredige vertegenwoordiging zorgen ervoor dat nieuwkomers in vergelijking met andere landen een relatief grote kans op parlementaire vertegenwoordiging hebben.
Voortbouwend op een overzicht van 63 Nederlandse nieuwe partijen tussen 1989 en 2006 van André Krouwel en Paul Lucardie hebben wij alle nieuwe partijen die sinds 1946 aan de Tweede Kamerverkiezingen hebben meegedaan in kaart gebracht. Het gaat hierbij om 237 pogingen om een zetel te bemachtigen (zie Figuur 1). Dat lukte de een beter dan de ander: resultaten variëren van 1,6 miljoen stemmen voor Lijst Pim Fortuyn tot 31 stemmen voor de Staatkundige Federatie in 1989.
Sinds 1946 deden 237 nieuwe Nederlandse
politieke partijen een poging om in de Tweede Kamer te komen. Daarvan slaagden
er 28, waarvan er 12 nog steeds in de Tweede Kamer zitten. Het overgrote deel
van de nieuwe partijen haalt dus nooit zijn eerste zetel. Andersom betekent
afsplitsing vaker het einde van de politieke carrière van de dissident dan het
einde van de partij.
Figuur 1. Aantal nieuwe partijen in Nederland sinds 1946
Vervolgens verzamelen we bronnen over de standpunten van al deze nieuwe partijen op basis van archiefmateriaal van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen en het Repertorium kleine politieke partijen 1918-1967. Het levert een kleurrijke inkijk op in de geschiedenis van het Nederlandse partijsysteem, zoals het versierde partijprogramma van Partij Geluk Voor Iedereen en het onnavolgbare verkiezings-ABC van Tamara’s Open Partij. Verder achterhalen we of elke lijsttrekker eerder in de Tweede Kamer heeft gezeten. Dankzij deze gegevens krijgen we een inkijk in de eigenschappen op partijniveau die bijdragen aan het succes van nieuwe partijen.
Het belang van ideologie en ervaring lijsttrekker
We kijken met name naar twee belangrijke factoren om het succes van nieuwe partijen te verklaren: hun ideologie en de politieke ervaring van de lijsttrekker.
In de literatuur wordt vaak het argument aangevoerd dat nichepartijen – partijen die een niet-economisch issue centraal stellen – meer kansen op succes hebben omdat ze hun eigen plek in het politieke spectrum hebben. Als indicatie van de ideologie van een nieuwe partij voor succes toetsen we het verschil tussen nichepartijen en andere partijen. Voorbeelden van nichepartijen zijn ouderenpartijen zoals 50PLUS, groene partijen zoals Duurzaam Nederland en single-issuepartijen zoals de Partij tot Likwidatie van Nederland. Figuur 2 geeft een overzicht van de nichepartijen.
Ook kijken we naar de politieke ervaring van de lijsttrekker – heeft hij of zij eerder in de Tweede Kamer gezeten – en afsplitsingen en samenvoegingen van partijen. Met politieke kennis en een uitgebreid netwerk helpen nieuwe partijen de middelen aan te wenden om hun eerste zetel te bemachtigen, is het achterliggende idee. Verder voegen we een reeks controlevariabelen toe, waaronder links-rechts, progressief-conservatief en het aantal eerdere pogingen om in de Kamer te komen.
Figuur 2 Nieuwe nichepartijen
Wel of geen zetel: ouderenpartijen vaak succesvol
Onze statistische analyses geven aan dat variabelen op partijniveau duidelijk van belang zijn voor het verkiezingsresultaat van nieuwe partijen. Lijsttrekkers met ervaring in de politiek en samenvoegingen van bestaande partijen hangen significant samen met een hoger percentage stemmen. Ook zijn bepaalde nichepartijen succesvoller dan hun niet-niche tegenhangers. Zo doen vooral onder andere ouderenpartijen en boerenpartijen het relatief goed. Dit komt wellicht ook doordat deze partijen weer vaker uit de Kamer verdwijnen. Ook hebben ouderenpartijen relatief vaak deelgenomen, zoals Figuur 2 laat zien.
Deze resultaten zijn wellicht goed nieuws voor Henk Krol en zijn Partij van de Toekomst. Met jaren ervaring in de Tweede Kamer en bekendheid als politicus kan Krol waarschijnlijk een sterkere campagne op touw zetten dan onervaren lijsttrekkers van nieuwe partijen. Bovendien vertegenwoordigt hij de ouderenniche, wat een relatief succesvolle strategie blijkt te zijn.
Maar het kan ook fout gaan
Het kan echter ook slecht aflopen met ouderenpartijen. Kort nadat het Algemeen Ouderen Verbond in 1994 in de Tweede Kamer kwam, vielen de fractie en het bestuur uit elkaar. Fractievoorzitter Jet Nijpels richtte voor de volgende verkiezingen de Senioren 2000 op, die net als twee andere nieuwe ouderenpartijen geen zetel haalde. Ervaring in de Tweede Kamer een netwerk in de politiek en de ouderenniche en waren voor Nijpels niet genoeg. Het is dus afwachten of de partij van Henk Krol wel een toekomst heeft.
Foto: “File:Stem 50PLUS (www.50pluspartij.nl) election poster, Oude Pekela (2019) 04.jpg” by Donald Trung Quoc Don (Chữ Hán: 徵國單) – Wikimedia Commons – © CC BY-SA 4.0 International licensed under CC BY-SA 4.0
Henk Krol is weliswaar het politieke boegbeeld voor ouderen, maar Femke Merel van Kooten is een vertegenwoordiger van een toekomstgerichte politiek.
De combinatie is weliswaar een politieke spagaat, maar de achterliggende doelstelling zou kunnen zijn: het vertegenwoordigen van de kwetsbaren.
De ouderen vallen hieronder, maar tegelijk alle andere burgers in een door neoliberalen gedomineerde politiek. Die zijn immers uit op eigen belang, ten koste van anderen!
Voor Henk Krol is dit een slimme manier om aan de politieke bal te blijven, zolang hij het volhoudt. Voor Femke Merel van Kooten een manier om zich te laten ondersteunen door een aansprekende politicus met draagvlak. Goed voor zeker 5 zetels in eerste instantie. Dat is haar revanche op de Partij van de Dieren met een gelijk aantal zetels. Op termijn zou ze het boegbeeld stokje van Hen Krol willen overnemen. Dat moet ik nog zien. Dat wat betreft de persoonlijke doelstellingen van beiden.
Ik geloof in een brede politieke beweging die zich inzet voor de toekomst: klimaat, milieu, gezondheid, welzijn, bescherming, economie die de welzijnsstaat financiert, betere welvaartsverdeling door rijken en vermogen meer te belasten en armen en middengroepen minder, basisinkomen voor de laagste inkomensgroepen, belastingontwijking uitbannen en grote concerns proportioneel belasting laten betalen, BTW differentiatie naar klimaat, milieu en gezondheidsimpact, meer zeggenschap voor werknemers en verplicht aandeel in de ondernemingen, flexcontracten minimaliseren, stimulering van werk en maatschappelijk gerichte economie, ondersteuningspakketten bij economische calamiteiten voor alleen levensvatbare bedrijven, voor werkgevers en werknemers, bedrijven krijgen armslag binnen strenge maatschappelijke criteria, strenge en intensieve controle hierop, maatschappelijk ondernemerschap staat centraal, subsidies voor maatschappelijk gewenste activiteiten waaronder cultuur en welzijnswerk, gezondheidszorg als investering en makkelijk toegankelijk voor iedereen, terug naar Ziekenfonds, onderwijs en persoonlijke ontwikkeling op hoog peil en gratis, dierenrechten, ouderen worden gewaardeerd en beschermd voor hun bijdrage in het verleden, kinderen worden intensief begeleid in opvoeding en ontwikkeling naar hun toekomst als mens en werknemer, zwakkeren en kwetsbaren worden stevig ondersteund, landschapsindeling en stedenbouw wordt niet overgelaten aan projectontwikkelaars, maar worden aangestuurd op leefklimaat en cultuur, privacy en veiligheid worden niet door bedrijven, de staat en haar organisaties ondermijnd, criminelen worden uit de maatschappij gehaald en heropgevoed, EU als noodzakelijke machtsfactor in de wereld, en als bescherming tegen deelnemenede staten, NL politiek gericht op internationale samenwerking, mensenrechten en normen en waarden, hoge bijdrage aan kennis-, welvaarts- en welzijnsontwikkeling in de arme werelddelen, NL als gidsland hoe de internationale verhoudingen zouden moeten worden vormgegeven, defensie delegeren aan EU.
Enzovoort…
Ja ik zie wel een toekomst voor een Partij voor de Toekomst, met of zonder Henk Krol en Femke Merel van Kooten.
Ja, in deze standpunten kan ik mij wel vinden. Wellicht kunnen zij een anti vuurwerk partij worden, want met mij zijn er veel mensen die daar meer dan genoeg van hebben.
Ik stem al sinds jaren links, omdat ik vind dat de welvaart beter verdeeld moet worden. Zoals ik het nu zie word je van heel veel geld helemaal niet gelukkiger. Je hebt maar een lichaam, een partner ( tegelijk) een maag en kan maar op een stoel tegelijk zitten. Ik ben 83 jaar.