• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Helpt Maatschappijleer ons aan betere burgers?

door Tom van der Meer 18/04/2014 0 Reacties

Hoe houd je een democratie draaiende? Filosofen, politicologen en beleidsmakers zwoegen al eeuwenlang met het probleem dat goed burgerschap niet vanzelfsprekend is, en dus op de één of andere manier gevormd moet worden. In Nederland kennen we sinds de jaren zestig mede daarom het vak Maatschappijleer. Eén van de doelen van het vak is dat leerlingen kennis opdoen over politiek en maatschappij. Met name in de VS geldt bovendien het ideaal dat Maatschappijleer (of beter: Civic Education) geëngageerde burgers oplevert, die betrokken zijn en blijven bij de politiek.

Maar is dat wel zo? Hoe nuttig is Maatschappijleer voor de maatschappij?

 

Zijn de pubers na enkele jaren blijvend betrokken burgers?

Vooral in Noord-Amerika is hier veel onderzoek naar gedaan, juist doordat Civic Education daar zo wijdverbreid is, terwijl de betrokkenheid van jongeren juist lijkt te dalen. Maar veel van dit onderzoek zegt betrekkelijk weinig. De meest gehoorde conclusie luidt: leerlingen die een vak als Maatschappijleer volgen, hebben meer kennis van en interesse in de politiek dan leerlingen die dat niet volgen. Helaas zegt dat niet zo veel. Er kan immers sprake zijn van zelfselectie. Misschien kiezen betrokken leerlingen Maatschappijleer uitvoeriger. Of trekken scholen waar Maatschappijleer uitvoeriger op het programma staat meer betrokken leerlingen en ouders…

De vraag blijft of Maatschappijleer echt de oorzaak is van verdere betrokkenheid. En bovendien moeten we ons afvragen of een eventueel effect van Maatschappijleer ook beklijft: zijn de pubers na enkele jaren nog steeds betrokken burgers?

Dit soort vragen vereist een experimenteel design van de lange adem: wijs leerlingen (of desnoods scholen) geheel willekeurig toe aan een cursus Maatschappijleer en zie of dat jaren later nog uitmaakt. Zoals Armen Hakhverdian eerder al opmerkte, stuit een dergelijk ingrijpen in het curriculum van middelbare scholieren natuurlijk wel op forse ethische bezwaren. Onderzoekers moeten dus creatief zijn.

 

Onderzoek in Canada: Maatschappijleer en verkiezingsopkomst

In Canada zaten onderzoekers met hetzelfde probleem, totdat daar in elke afzonderlijke provincie een nieuw, verplicht vak Civic Education werd geintroduceerd; als één van de eerste in 2000 in Ontario. In 2004 en 2006 waren de leerlingen uit Ontario die als eersten dit vak hadden gevolgd oud genoeg om te mogen stemmen. Onderzoekers Milner en Lewis zagen hierin een quasi-experimentele onderzoeksopzet. Als Civic Education werkt, zou de eerste lichting leerlingen uit Ontario toch in grotere getalen moeten stemmen dan die leerlingen die net één of twee klassen hoger zaten. En het verschil tussen die twee groepen zou groter moeten zijn in Ontario dan in de andere provincies (waar een soortgelijk vak nog niet was ingevoerd).

Het resultaat? De auteurs vonden geen significant verschil; zelfs de richting van de effecten ging in tegen de theorie. Ze concluderen: “It is hard to find evidence that the current provincial civic education regimes are affecting the attitudes of many young Canadians in a manner that leads to heightened levels of political participation.”

 

Bewijs uit Philadelphia

Maar zoals de Canadese onderzoekers zelf al aangeven: Maatschappijleer gaat natuurlijk niet om het opstuwen van de verkiezingsopkomst. Het vak beoogt ook kennis en betrokkenheid te stimuleren.

Een Amerikaanse studie (hier zonder paywall) keek nauwkeuriger naar het effect van een specifiek programma dat intensiever inzette op politiek engagement (Student Voices) in Philadelphia (VS). In elke school die Student Voices uitprobeerde in 2002-2003, werd het programma slechts in een deel van de klassen aangeboden: minstens één andere klas fungeerde als controlegroep die de oude en minder intensieve cursus kreeg aangeboden. (Het volgen van een cursus Maatschappijleer was in Philadelphia hoe dan ook verplicht). Sommige leerlingen volgden zodoende twee semesters de oude cursus, andere twee semesters Student Voices, en weer een ander deel volgde één semester het ene en één semester het andere vak.

Anderhalf tot twee jaar later werden de voormalige scholieren ondervraagd over hun politieke betrokkenheid: efficacy (het idee in staat te zijn politiek actief te zijn), attentiveness (aandacht voor politiek), knowledge (kennis van politieke actoren) en turnout (opkomst bij de verkiezingen uit 2004). De uitkomsten waren voor maatschappijleraren in dit geval een stuk positiever: Ook na een paar jaar blijken studenten uit het intensievere programma significant meer zelfvertrouwen, meer aandacht en meer kennis te hebben dan de studenten uit het reguliere programma. De effecten zijn niet allemaal even consistent en bovendien tamelijk zwak, maar civic education brengt de studenten blijkbaar toch wat bij.

 

Wat dan wel?

Het beeld van Maatschappijleer blijft dus gemengd. De ene studie vindt bewijs dat het zwakke maar blijvende effecten heeft, de andere vindt dat niet.

Waar leren burgers dan het goede burgerschap? James Kennedy zette dit vraagstuk centraal in zijn betoog tijdens een KNAW-symposium over de het boek “De Wankele Democratie.” Hij schaarde zich in de traditie van Alexis de Tocqueville, en wees naar de rol van verenigingen als school voor de democratie. De afgelopen decennia wordt Robert Putnam vereenzelvigd met het idee dat verenigingen hun leden socialiseren tot goede burgers, maar dat eeuwenoude idee is in verschillende recente studies onderuitgehaald: verenigingen herbergen weliswaar veel geëngageerde burgers, maar zorgen er niet voor dat die burgers geëngageerd zijn.

Wat dan wel? Wellicht moeten we ons erbij neerleggen dat goed burgerschap vooral een heel structurele oorsprong heeft: langdurige democratische tradities, onderbouwd door sterke democratische instituties en door normen die door de bredere maatschappij worden uitgedragen. Scholen kunnen daaraan bijdragen; maar eerder door een open, tolerante leeromgeving dan door een speciale cursus.

Goed burgerschap laat zich niet zo makkelijk aansturen, ondanks alle goede bedoelingen.

Filed Under: Civil society, Regering en beleid Tagged With: burgerschap, maatschappijleer, socialisatie

Over de auteur

Tom van der Meer
Tom van der Meer
Tom van der Meer (1980) is Hoogleraar Politicologie, in het bijzonder Legitimiteit, Ongelijkheid en Burgerschap, aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder werkte hij bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is sinds 2015 co-Directeur van het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) en Lokaal Kiezersonderzoek (LKO). Hij doet voornamelijk onderzoek naar Politiek vertrouwen, Kiesgedrag (electorale volatiliteit), Politieke socialisatie, en Sociaal kapitaal (burgerparticipatie, etnische diversiteit).
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Geef een reactie Antwoord annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Meer of minder Kamerleden?

Verknallen politici een burgertop als ze deelnemen?

Aflevering 21 – De conservatieve revolte in Nederland met Merijn Oudenampsen

Podcast

Aflevering 92 – Het kabinet-Rutte III treedt af, met Tom Louwerse en Tom van der Meer

Het kabinet-Rutte III is afgetreden vanwege het zogenaamde toeslagenschandaal. De Belastingdienst, … [Lees verder...]

Episode 91 – Coup, insurrection, or what? with Abbey Steele

Last Wednesday an armed mob attacked and occupied the U.S. Capitol Building where both houses of … [Lees verder...]

Episode 90 – The Nightmare Before Brexit, with Rob Ford

Who else to turn to for our Christmas Special than our old pal Rob Ford (University of Manchester). … [Lees verder...]

Populisme

Plaatjes van de electoraatjes: FVD

Op 17 maart zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. In deze serie ga ik aan de hand van een … [Lees verder...]

Aflevering 87 – De crisis bij Forum voor Democratie, met Sarah de Lange en Léonie de Jonge

Deze aflevering staat in het teken van de crisis bij Forum voor Democratie. Waarom ontplofte juist … [Lees verder...]

Corona en radicaal-rechts populisme: einde van een tijdperk?

Betekent de coronacrisis het begin van het einde van het radicaal-rechtse populisme in Europa? Deze … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2021 StukRoodVlees

Copyright © 2021 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in