Direct na de bekendmaking van het akkoord over de begroting van 2014 door de regeringspartijen en D66, ChristenUnie en SGP brak er op sociale media een levendige discussie los over de naam die het akkoord zou moeten dragen. Op mijn eigen timeline zag ik de afgelopen dagen bijvoorbeeld het tamelijk neutrale ‘Paars-met-de-bijbel’, maar ook bijvoorbeeld ‘houtje-touwtje’ en ‘grabbelton’ voorbij komen. Ook populair is ‘crematoriumakkoord’ naar het naargeestige decor waarin de betrokken politici de resultaten presenteerden. Deze laatste werd ook door Geert Wilders in het parlementaire debat over het akkoord gebruikt. Uiteindelijk lijkt het neutrale ‘herfstakkoord’ de overhand te hebben.
Behalve dat het een mooi woordenspel is, is de naamgeving wel degelijk van belang. Niet voor niets noemde Geert Wilders in het voorjaar van 2012 het begrotingsakkoord dat het demissionaire kabinet Rutte I sloot met D66, ChristenUnie en Groenlinks consequent het ‘Kunduz-akkoord’. Daarmee verwees hij naar het feit dat dezelfde partijen een politiemissie naar de Afghaanse provincie steunden. Dit besluit was op zijn minst omstreden en de missie was geen doorslaand succes. Wilders hoopte ongetwijfeld dat de negatieve opinie die een aanzienlijk deel van de bevolking had over die missie door de naamgeving ook het oordeel over het akkoord zou beïnvloeden. In dit geval was Wilders redelijk succesvol: de naam bleef een tijd rondzingen in de publiciteit, maar uiteindelijk werd hier het ‘Lenteakkoord’ de meest gebruikte benaming.
Labels en metaforen wordt in de communicatiewetenschappelijke literatuur vaak genoemd als voorbeelden van ‘framing-devices’ (paywall): manieren om een bepaalde interpretatie van een onderwerp naar voren te brengen. De voorbeelden in de recente Nederlandse politiek zijn talloos. Zo is de ‘Henk en Ingrid’ van Wilders inmiddels al een klassieker: deze aanduiding voor de ‘gewone’ Nederlander blijft erg goed hangen, misschien ook wel omdat hij naadloos aansluit bij de populistische, anti-elitaire retoriek van de PVV. Minder succesvolle voorbeelden zijn de ‘stekker en stopcontact’ metafoor die voormalig GroenLinks-fractievoorzitster Jolande Sap gebruikte in de Algemene Beschouwingen van 2011, waarmee ze Wilders duidelijk wilde maken dat hij als gedoogpartner net zo goed de stekker uit de coalitie kon trekken, als hij het toch zo vaak met het regeringsbeleid oneens was. Wilders reageerde ad-rem dat hij in ieder geval de mogelijkheid had dat te doen en dat dit niet gold voor GroenLinks.
Verschillende vormen van ‘framing’ kunnen verschillende associaties oproepen. Een kleine verandering in de manier waarop (politieke) onderwerpen gepresenteerd worden kan dan gevolgen hebben voor de manier waarop mensen die onderwerpen evalueren (zie hier). Zo zal men bij het ‘crematoriumakkoord’ eerder denken aan de naargeestige presentatie die de heren politici voor een zwart gordijntje hielden. Dit draagt niet bij aan een positief gevoel over het akkoord, terwijl die beelden natuurlijk losstaan van de feitelijke inhoud. In dat opzicht is het maar goed dat journalisten kiezen voor het neutrale ‘Herfstakkoord’. Dat zegt misschien ook niks over de inhoud, maar heeft geen duidelijke negatieve of positieve connotatie. Ondertussen kunnen politici en burgers hun wedstrijd voor de meest originele benaming rustig voortzetten.
Dit laatste is heel duidelijk een mening en geen feit wat gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek. Herfst is ook een jaargetijde waaraan negatieve associaties te koppelen zijn: storm, kou, etc. Ook ‘herfst’ is framing en ook dit heeft gevolgen… als wij de bredere onderzoekstraditie mogen geloven.
Point taken Chris, maar je moet met me eens zijn dat ‘Herfstakkoord’ een neutralere benaming is dan ‘Crematoriumakkoord’ – het was hier zeker niet bedoeld om een mening over de inhoud van het akkoord te geven.
Nog een mooi recent voorbeeld van framing die veel minder opviel: word het sociaal akkoord ‘opengebroken’, aldus voorstanders van het akkoord, of word het ‘versneld uitgevoerd’ aldus bijvoorbeeld Pechtold.
Moet me toch eens in de framing literatuur verdiepen… Zijn de meeste voorbeelden (Kunduz, stekker,..) niet gewoon metaforen?
Metafoor wordt wel gezien als een ‘framing-device’ – zie vooral ook het werk van George Lakoff over metaforen 🙂
@Rens
Nee, daar ben ik het dus niet mee eens, want ook herfst is een negatief frame. Sterker nog: voor het crematorium-frame heb je veel meer kennis van de situatie/setting nodig dan voor het herfst-akkoord. Dus wij kunnen er niet vanuit gaan dat de ene negatiever uitwerkt dan de andere.
Wat voor kennis heb je nodig om een crematorium-frame als negatief te zien? Wat een crematorium is?
@chris. Ik houd eigenlijk wel van de herfst en heb, net als wellicht veel andere mensen, een positieve connotatie bij het woord ‘herfstaccoord’. Lekker kneuterig bij de kachel, terwijl het buiten regent. Herfst is misschien niet neutraal, maar in elk geval ook niet per definitie negatief, zoals jij beweert.