Afgelopen zaterdag 5 december schreef Dirk Jan van Baar in de Volkskrant onder meer:
“Op het terrein van de klimaatwetenschap sec acht ik mij onbekwaam, al lijkt het mij dubieus om op basis van complexe klimaatmodellen tot betrouwbare voorspellingen voor de lange termijn te komen. Dat doen Diederik Samsom en Jesse Klaver, die ons een milieukeurslijf voor de komende dertig jaar willen opdringen. Dat is niet alleen groen totalitair, maar getuigt ook van een denkfout. Volgens de wetenschapsfilosoof Karl Popper zijn uitspraken pas wetenschappelijk als ze falsifieerbaar zijn. Dat kan niet met klimaatmodellen waarvan pas in de verre toekomst is vast te stellen of ze kloppen of niet. Dat klemt nog meer waar het hele dispuut draait om de rol van de mens. Het is onmogelijk om de menselijke geschiedenis te voorspellen, omdat de (fundamenteel onvoorspelbare) ontwikkeling van wetenschap en techniek daarin een doorslaggevende rol speelt. Het weerhoudt activistische politici er niet van te doen alsof zij het klimaat van de toekomst kunnen reguleren, wat onzin is. Dat is geen detail. Er wordt gezegd dat de mens verantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde en er daarom ook wat aan kan doen. Maar dat veronderstelt dat de wetenschap de hele loop van de natuurlijke evolutie doorgrondt, en dat is niet zo.”
Het kan zijn dat Dirk Jan van Baar hiermee een satirisch bedoeld stuk in de Volkskrant heeft geschreven. Als dat zijn bedoeling was, snap ik echter niet waarvan of op wie het dan een satire is. Ik lees wellicht te weinig van mensen die het probleem van de opwarming van de aarde bagatelliseren. Als ik dergelijke stukken wel zou hebben gelezen, zou ik het stuk van Van Van Baar wellicht gewaardeerd kunnen hebben als satire. Nu lukte dat niet. Ik ga er voorlopig dus maar vanuit dat Van Baar dit allemaal weliswaar provocerend, maar desalniettemin serieus meent. En dan valt op dat het stuk een vreemde opvatting over de filosofie van Karl Popper bevat. Een opvatting die ik hier graag recht zou willen zetten.
Zondigen tegen Popper?
Van Baar wrijft mensen die zich druk maken over de opwarming van de aarde een ‘denkfout’ aan. Van Baar lijkt daarmee te bedoelen, dat mensen die zondigen tegen de opvattingen van Karl Popper een denkfout maken. Maar het zondigen tegen de opvattingen van Karl Popper is op zichzelf natuurlijk geen ‘denkfout’. Daarvoor zijn veel van de opvattingen van Popper ook op goede gronden omstreden. Maar veel belangrijker is dat Popper het op dit punt helemaal niet eens zou zijn geweest met Van Baar. Van Baar lijkt namelijk te denken dat voorspellingen die in de toekomst liggen (voorlopig) niet gefalsifieerd kunnen worden en daarom niet wetenschappelijk zijn. En dat is onzin.
Volgens Popper zijn uitspraken pas wetenschappelijk als ze verworpen kunnen worden en nog niet verworpen zijn. In zoverre heeft Van Baar Popper begrepen. Die klimaatmodellen bevatten falsifieerbare uitspraken over de dynamiek van het temperatuurverloop op aarde. Elk nieuw gegeven (omdat we een jaar verder zijn of omdat we nieuwe data uit ijsboringen halen in een nog niet eerder onderzochte ijskap) kan klimaatmodellen falsifiëren. En elke falsificatie dwingt ons de modellen bij te stellen of te verwerpen. Ik ben geen klimaatdeskundige, maar wat ik er over lees duidt er op dat de modellen behoorlijk goed allerlei zaken uit het verleden kunnen verklaren. Klimaatmodellen voldoen dus in die zin vooralsnog aan de simpele eis van Popper.
Voorspellingen voor de toekomst
Op basis van klimaatmodellen wordt niet alleen het verleden beschreven, maar worden ook allerlei voorspellingen gedaan over ontwikkelingen in het klimaat in de verre toekomst (en dus niet over de natuurlijke loop van de evolutie, zoals Van Baar lijkt te denken). In die zin zijn klimaatmodellen net zo gewoon als alle andere modellen en theorieën die we hebben. Op basis van de theorie van de zwaartekracht voorspellen we wat een sonde doet die wordt gelanceerd voor een reis naar Mars, en voorspellen we wat er gaat gebeuren met een Whiskyglas dat ik op twee meter hoogte loslaat boven een stenen vloer. Op basis van modellen over de activiteit van de zon wordt voorspeld dat de zon ooit zal uitdijen.
Al die voorspellingen kunnen we niet nu direct toetsen, maar al die voorspellingen zijn wel gebaseerd is op een behoorlijk goed onderbouwd (want toetsbaar en getoetst) model. Het feit dat op basis van een falsifieerbaar en onderzocht model voorspellingen worden gedaan, is dan ook ‘normal science’. Het afwijzen van voorspellingen op basis van klimaatmodellen omdat die voorspellingen in de verre toekomst liggen, berust dan ook op onbegrip.
De verwarring van Van Baar
De verwarring waarvan Van Baar het slachtoffer lijkt te zijn geworden is wellicht afkomstig uit de opvattingen van Popper over de onmogelijkheid de loop van de menselijke geschiedenis te voorspellen, zoals dat in Poppers tijd gebruikelijk was onder Marxisten. Popper betoogde dat er geen ongefalsifeerde modellen bestaan die het verloop van de geschiedenis kunnen verklaren. En dat we daarom helemaal geen voorspellingen kunnen doen over toekomstige ontwikkelingen van menselijke samenlevingen. Voorspellen hoe mensen zullen reageren op de opwarming van de aarde ligt inderdaad verborgen in de loop van de toekomst.
Maar daarover gaan die klimaatmodellen dan ook niet.
17 september: Karl Popperdag
Recentelijk stelde de Amsterdamse politicoloog Jean Tillie voor een dag per jaar uit te roepen tot #KarlPopper dag. Wellicht dat er zoiets al bestaat, maar ik kende het nog niet. Op die dag, zo stel ik me voor, zouden we aandacht moeten besteden aan niet-falsifieerbare uitspraken die we voorstaan zouden moeten vermijden, en moeten vieren welke toetsbare overtuigingen we het afgelopen jaar hebben verworpen. Het ligt voor de hand dat te doen op 17 september. De sterfdag van Popper.
Op die dag wil ik Van Baar komend jaar nog wel even uitleggen dat historici en politicologen weliswaar nog geen voorspellingen mogen doen over wat er met de EU gaat gebeuren, maar dat klimaatwetenschappers vooralsnog niet hoeven terug te schrikken voor uitspraken over de opwarming van de aarde.
Dhr. Van der Kolk heeft volkomen gelijk en De Volkskrant doet er goed aan dit heldere stuk zo snel mogelijk te plaatsen om in verwarring gebrachte lezers de juiste uitleg van Popper na te laten denken. Ik wil er nog op wijzen dat het IPPC zelf nog een (zeer kleine) slag om de arm houdt wat betreft de invloed van menselijk handelen zoals het echte wetenschappers betaamt. Dat neemt niet weg dat iedere politicus onverantwoord en immoreel handelt als deze geen rekening houdt met de zekerheid van de feiten en de grote waarschijnlijkheid van de conclusies tot nu toe.
Interessante discussie. Maar wat buiten beeld blijft – onterecht mijns inziens – is dat politici via een langlopende ,,klimaatwet” en eenzelfde roep om defensie-uitgaven bij wet vast te leggen (er zijn meer voorbeelden, ondermeer ten aanzien van begrotingsmarges en tekorten)de democratische besluitvorming ernstig schaden. Zo worden sluipenderwijs vitale onderdelen van beleid aan de politiek onttrokken en voor tientallen jaren tot technisch ,,beheer” gereduceerd. Dat verpest het politieke klimaat. Maar daar hoor je veel minder over.
Prima stuk, gelijk doorsturen naar de Volkskrant zou ik zeggen. Op één klein puntje na dan: aan voorspellingen doen over de toekomst van de EU is op zich ook niks onwetenschappelijks, zolang er maar een tijdshorizon bij zit, want dan blijft het toetsbaar.
Dank, een prima stuk van Henk van der Kolk dat de vinger legt op de belangrijkste misvattingen in het verhaal van Dirk-Jan van Baar.
Wat ook opvalt is dat Van Baar de politieke kritiek van Karl Popper op het toenmalige Marxisme lijkt te vermengen met zijn karikatuur van de falsificatietheorie van Popper. Dat lijkt me niet toevallig, maar eerder een curieuze poging om Popper in te lijven bij het conservatieve/neoliberale gedachtengoed dat Van Baar propageert in zijn stukjes op sites zoals ‘De Dagelijkse Standaard’.
Verder bevat bijna iedere zin van Van Baar wel een misvatting, of misrepresentatie, van de werkelijke gang van zaken in het klimaatonderzoek. Zo genereren de klimaatmodellen géén absolute ‘voorspellingen’ van de toekomst maar juist conditionele projecties. Het wil zeggen dat er eerst uiteenlopende aannames gedaan worden over de toekomstige emissies van broeikasgassen (emissiescenario’s), en vervolgens wordt per scenario het effect op het klimaat doorgerekend.
Het heeft een ‘IF x THEN y’ opzet, waarbij ‘x’ een emissiescenario is, zoals de vier scenario’s RCP2.6 t/m RCP8.5 die in het nieuwste IPCC rapport met elkaar zijn vergeleken. Onze huidige emissies zijn tot dusver bijna in lijn met het hoogste scenario, RCP8.5.
De klimaatmodellen hebben dus juist NIET de pretentie om het verloop van ‘de menselijke geschiedenis’ te voorspellen — maar laten alleen de klimatologische effecten zien van alternatieve uitstoot-scenario’s. Vanzelfsprekend kunnen de daadwerkelijke emissies ergens tussen deze vier scenario’s uit gaan pakken en dan zullen de klimatologische effecten ook daartussen liggen. Geen ‘historicisme’ maar juist de exploratie van alternatieven.