Het begin van het einde van de PVV?

De PVV verkeert in zwaar weer. Dat mogen we zo langzamerhand wel concluderen. Maar wat betekent dit nu voor de toekomst van de partij? Tijdens het tv-programma Buitenhof formuleerde VVD-coryfee Hans Wiegel één van de belangrijkste vragen die de crisis bij de PVV oproept: wat zal er straks gebeuren met de PVV-kiezers? Zullen ze Wilders de rug toekeren? Of blijven ze hem trouw?

Verschillende commentatoren lijken te denken dat de huidige crisis bij de PVV weleens het begin van het einde van de partij zou kunnen markeren. Zo schreef Bas Heijne in zijn column in NRC Handelsblad dat het al tijden niet goed gaat met de partij van Wilders: weglopende Kamerleden, mislukt Polenmeldpunt, mislukte anti-islamstickeractie, stemmenverlies in de enige twee gemeenten waar de partij meedeed. Volgens Heijne kan het snel gedaan zijn met de PVV:

Het is de radicalisering van een auto die gas geeft in een doodlopende straat. Veel hangt af van de Europese verkiezingen. Wanneer Wilders er dan niet in slaagt met zijn nieuwe extreem-rechtse vrienden op de golf van het anti-Europese sentiment – aangemoedigd door Vladimir Poetin – een oogverblindende overwinning te halen, is het gedaan voor hem. Dan wacht ons een nieuw drama, maar dat zal persoonlijk zijn, niet langer politiek.

Heijne heeft een punt. Vooral het gerommel binnen de PVV en het grote aantal weglopende Kamerleden, Statenleden en Raadsleden is slecht nieuws voor Wilders. Onderzoek van de politicologen Sarah de Lange en David Art toont aan dat partijen voor succes op de lange termijn gebaat zijn bij een stabiele en goed geïnstitutionaliseerde partijorganisatie (zie hier). Deserterende politici kun je dan missen als kiespijn. Volgens Maurice de Hond zou de PVV als er vandaag verkiezingen zouden zijn inderdaad een verlies van 5 zetels lijden ten opzichte van de vorige peiling.

Toch denk ik dat Heijnes conclusie te voorbarig is. Niemand zal ontkennen dat de PVV in een dip zit, maar dat betekent geenszins dat het gedaan is met de partij. Daar zijn twee redenen voor.

PVV-kiezers zijn het in grote lijnen met de standpunten van Wilders eens

Ten eerste is er nog steeds een zeer grote groep kiezers die in het in grote lijnen eens is met de standpunten van Wilders. Sommige mensen denken dat PVV-kiezers zich vooral tot de PVV aangetrokken voelen vanwege het optreden van Wilders. Inhoudelijk zouden ze het eigenlijk helemaal niet zo sterk met de partij eens zijn. Dit is onzin. Het merendeel van de PVV-kiezers stemt op de partij van Wilders omdat ze het inhoudelijk in grote lijnen eens zijn met het programma van de partij. Ze kunnen zich vooral vinden in de standpunten over immigratie en integratie en de kritiek op het “politieke establishment” dat zijn binding met het “gewone volk” volledig zou zijn verloren (zie onder andere dit artikel en dit artikel dat ik met collega Gijs Schumacher heb geschreven, paywall). Deze kiezers zijn niet opeens verdwenen – en hun standpunten al evenmin. Bovendien is er op dit moment geen enkele andere partij waar ze bij terecht kunnen.

Wilders buitensluiten speelt hem in de kaart

Ten tweede heeft Wilders een zeer succesvolle strategie ontwikkeld om kiezers met deze standpunten aan te spreken. Er is geen enkele reden om te verwachten dat deze strategie in de toekomst niet meer zou werken. Die strategie houdt het volgende in. Wilders weet dat zijn ideeën het best tot hun recht komen als hij zich in de rol van buitenstaander manoeuvreert. Eerst provoceert hij de gevestigde politieke partijen met zeer radicale uitspraken over immigranten, moslims of Marokkanen. Hoe radicaler die uitspraken, zo weet Wilders maar al te goed, hoe groter de kans dat er wel een PvdA-, CDA-, VVD- of D66-politicus opstaat die zich hier op emotionele wijze over uitlaat. Aan de hand van dergelijke emotionele reacties kan hij overgaan tot de volgende stap van zijn strategie: zichzelf presenteren als slachtoffer van het politiek correcte systeem dat probeert degenen die de daadwerkelijke zorgen van het gewone volk verwoorden te muilkorven.

Zo sprak Wilders afgelopen vrijdag, naar aanleiding van de reacties van andere partijen op zijn “minder Marokkanen-uitspraak”, van een “hetze” tegen zijn partij. Wilders: “Wat politiek en media nu doen in al hun collectieve gretigheid: dat is pas haatzaaien en ophitsen, maar dan tegen de PVV.” Hij zei daarbij niet van plan te zijn, zijn uitspraken terug te nemen. “We blijven koersvast en opkomen voor onze kiezer en standpunten, ondanks alle politieke correctheid.”

Deze strategie kan uiteindelijk leiden tot aangiftes (het OM heeft inmiddels al meer dan 100 aangiftes wegens discriminatie ontvangen) en strafvervolging. Dat hebben we in het verleden niet alleen bij Wilders gezien, maar ook bij Jean-Marie Le Pen van het Front National in Frankrijk. Dit pakt voor de betreffende politicus eerder positief dan negatief uit. De communicatiewetenschappers Joost van Spanje en Claes de Vreese hebben laten zien dat dergelijke strafvervolgingen de populariteit van de betreffende politicus alleen maar versterken (zie hier, paywall). Op het moment dat Wilders voor het gerecht moet verschijnen, kan hij immers opnieuw het argument maken dat hij het slachtoffer is van een politiek correcte elite die “de enige echte representant van de gewone Nederlander” het zwijgen oplegt.

Wilders isoleren en buitensluiten speelt hem dus in de kaart. En dat is precies wat er nu weer gebeurt. Zo hebben de Tweede Kamerleden Duco Hoogland en Roelof van Laar (PvdA) aangekondigd dat de sociaaldemocraten geen enkele motie van de PVV meer zullen steunen in de Kamer – ook al zijn ze het inhoudelijk met een voorstel eens. De PvdA die de PVV buitensluit zonder ook maar over de inhoud te willen praten: een ideaal uitgangspunt voor Wilders. In Nijmegen gaat het voltallige college van burgemeesters en wethouders aanstaande dinsdag aangifte doen tegen Wilders. Idem. Het bestuur van een stad dat, zoals Wilders het zal verwoorden, hem de mond wil snoeren: mooier kan haast niet voor de PVV.

Conclusie: het gaat even niet zo goed met de PVV, maar het lijkt mij zeer onwaarschijnlijk dat dit het begin is van het einde van de partij.