Het referendum als panacee?

De EU is in de ban van het referendum. De Britse premier David Cameron beloofde binnen vijf jaar een referendum te organiseren over het Britse EU-lidmaatschap, en ook in ons eigen land klinkt de roep om een EU-volksraadpleging steeds luider. Zo heeft een aantal Nederlandse wetenschappers en journalisten Burgerforum EU opgericht met als doel de sluipende overdracht van bevoegdheden naar Brussel óf te stoppen óf er een referendum over te organiseren.Uit onderzoek komt naar voren dat wanneer het om politiek op nationaal niveau gaat, er eigenlijk twee sterk uiteenlopende groepen zijn die ontevreden zijn over het politieke proces en daarom voor een referendum pleiten. Aan de ene kant zijn er de zogenaamde ‘stealth democraten’. Dit zijn de meestal minder hoog opgeleide mensen met weinig interesse in politiek die hun politieke participatie het liefst tot een minimum willen beperken. Aan de andere kant zijn er de ‘ontevreden democraten’. Dit zijn goed opgeleide en politiek geïnteresseerde burgers die wel willen participeren, maar ontevreden zijn met de manier waarop de besluitvorming tot stand komt.

Uit onderzoek van de politicoloog Paul Webb naar deze twee groepen in het Verenigd Koninkrijk blijkt dat beide groepen inderdaad voorstander zijn van referenda. Webb heeft echter ook gekeken of de onderschrijving van het ideaal van directe democratie ertoe leidt dat mensen daadwerkelijk participeren tijdens referenda. Dit blijkt niet het geval. Noch de stealth democraten noch de ontevreden democraten waren meer geneigd deel te nemen aan een referendum over het kiesstelsel in het Verenigd Koninkrijk dan andere groepen kiezers.

Hoe kan dit nu? Hoewel beide groepen vinden dat kiezers meer invloed moeten krijgen is voor geen van beide groepen het referendum het ideaal. Ontevreden democraten willen vooral dat mensen meer mogelijkheden krijgen om met elkaar te discussiëren en delibereren over politieke besluitvorming. Dit is voor hen veel belangrijker dan een simpel ja/nee-referendum. De stealth democraten aan de andere kant vinden juist dat kiezers vertegenwoordigd moeten worden door een sterke leider die precies weet wat ze belangrijk vinden. Zij willen een referendum in het uiterste geval, maar willen eigenlijk liever niet teveel worden lastiggevallen met politieke kwesties.

Daarom is enige terughoudendheid bij het bombarderen van het referendum tot de ultieme oplossing voor de sluimerende politieke onvrede volgens mij wel gepast.