Hoe crises een minister-president electoraal gewin kunnen opleveren

Sinds maart 2020 staat de VVD al eenzaam bovenaan in de peilingen en is de waardering van Rutte hoog. Dat wordt geduid als een ‘rally ‘round the flag’-effect. Dit is niet de eerste keer dat een premier zo de verkiezingen in gaat. Sterker nog: vier jaar geleden zagen we ook dat door een diplomatieke crisis, burgers zich achter de premier schaarden. Het weekend voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2017, ontpopte zich een korte maar hevige rel tussen Nederland en Turkije. Premier Rutte werd door coalitie- en oppositiepartijen geprezen werd voor zijn ‘daadkrachtig handelen’. Enkele dagen later ging Nederland het stemhokje in en kwam de VVD goed uit de bus. Wij onderzochten het effect van deze rel op de waardering voor Rutte en zijn kabinet in een recent verschenen artikel.

Rally ‘round the flag

Mueller onderzocht het ‘rally ‘round the flag’ fenomeen in de jaren ’70 als eerste. Hij ontdekte dat de waarderingsscores van Amerikaanse presidenten vaak een korte positieve boost kregen na een opvallende gebeurtenis. Dit konden militaire conflicten zijn maar ook diplomatieke incidenten. Internationale voorbeelden van rally ‘round the flag effecten zijn de job approval score van president George W. Bush na de aanslagen van 9/11.

Voor het effect worden diverse mechanismes aangedragen. Een belangrijke is de rol van patriotisme. De plotseling ontstane dreiging heeft effect op de verbondenheid die burgers voelen met hun land. Voornamelijk geleid door emoties, verenigen burgers zich achter hun commander-in-chief en vormen zo een front. Ze doen dit om de in-group te beschermen tegen de out-group. Deze emotionele reflex zou zich in de publieke opinie uiten in een hogere waardering voor de politiek leider.

De Turkijerel

Wij onderzochten de rally ‘round the flag hypothese in een Nederlandse casus uit 2017. Onze verwachting is dat na een crisis de waarderingsscore van de politiek leider hoger is dan voor een crisis. Vlak voor de verkiezingen ontstond er een diplomatiek conflict tussen Nederland en Turkije. De Nederlandse regering had enkele Turkse ministers verboden in Nederlandse steden campagne te voeren voor een grondwetsreferendum in Turkije .

De Turkse minister Çavuşoğlu sprak over zware sancties, mocht Nederland zijn vlucht weigeren. De Nederlandse regering stelde in reactie ‘onder geen beding te onderhandelen onder chantabele omstandigheden’. In de dagen die volgden, escaleerde het conflict: president Erdoğan verwees naar Nederland als een ‘overblijfsel van het nazisme’. Vervolgens schortte hij alle diplomatieke banden met Nederland op. De Nederlandse regering, met premier Mark Rutte voorop, hield voet bij stuk. De nieuwsmedia waren unaniem: dit conflict zou een positieve invloed hebben op het electorale succes van Rutte en de VVD. Mensen zouden zich in een crisis ‘verzamelen achter de crisismanager’.

Onderzoek

We onderzochten of premier Rutte na het hoogtepunt van de rel beter werd gewaardeerd dan daarvoor. We deden dit op basis van onderzoek van I&O Research. De data van I&O Research gaf de kans dit te onderzoeken met een quasi-experiment op basis van matching.^[1] Hierbij vergeleken we twee groepen: een groep die Rutte een evaluatiescore had gegeven vóór de rel en een groep die dat ná de rel deed.^[2] De vraag waar we naar kijken is hoe betrouwbaar respondenten bepaalde politici vonden als premier.

Ons onderzoek laat een klein, maar significant verschil zien in waardering voor Rutte voor en na het hoogtepunt van de Turkijerel. Dat kan je zien in de figuur. Respondenten die Rutte voor het hoogtepunt van de rel beoordeelden gaven hem een 3,2 op een vijfpuntsschaal. Na het hoogtepunt van de rel beoordeelden gaven respondenten hem een 3,5 . Dit is een bevestiging van de rally ‘round the flag-theorie.

Presidentiële symboliek

Wat deze casus aantoont is dat zelfs kleine conflicten de populariteit van een minister-president – tijdelijk – kunnen vergroten. Ook in landen waar er geen presidentieel gezag is, wordt de premier in tijden van crisis meer gewaardeerd als leider. Dit is ook voer voor de discussie over de rol van een minister-president. Wellicht komt die op bepaalde momenten dichter bij het statuur van een president dan we denken.

Dan rest nog de vraag hoe een politiek leider zou kunnen profiteren van deze stijging in populariteit. Een rally ‘round the flag effect is in theorie kortstondig. Een potentieel effect ervan is daarom ook sterk afhankelijk van de timing. In de huidige coronapandemie krijgen we bijna dagelijks een crisisimpuls. De kiezer focust zich ook dit jaar weer op Mark Rutte als het op crisismanagement aankomt. Zo zouden we om die reden ook bij de aankomende verkiezingen een electoraal effect kunnen gaan zien. Dit effect zal gestoeld zijn op het rally ‘round the flag effect.

[1] Het survey waar we gebruik van maakten, ging de donderdag voor de rel het veld in en liep tot de maandag erna. We hebben de respondenten verdeeld in twee groepen: de mensen die voor de rel het survey in gevuld hebben en de mensen die dat daarna deden. Voor iedere respondent die het survey na het hoogtepunt van de rel op zaterdag had ingevuld, hebben we een respondent gezocht die het survey daarvoor heeft ingevuld die daar qua geslacht, leeftijd, opleiding en stemgedrag het meest op leek.

[2] Respondenten werd gevraagd aan te geven ”in hoeverre zij <politicus> een betrouwbare minister-president (zouden) vinden”