Vandaag spreekt de Tweede Kamer over het burgerinitiatief van het Burgerforum-EU over het houden van een referendum indien nieuwe bevoegdheden aan de Europese Unie worden overgedragen. De PVV heeft aangegeven nog een stap verder te willen gaan en een referendum te willen over het EU-lidmaatschap zelf.
Het is niet zo verwonderlijk dat uit een peiling blijkt dat er steun is voor een referendum over nieuwe bevoegdheden; uit het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) blijkt dat burgers over het algemeen voorstander zijn van het houden van volksraadplegingen. Zo was bij het NKO van 2010 70% het (helemaal) eens met de stelling dat burgers sommige belangrijke besluiten per referendum moeten nemen en 56% steunde het idee van een referendum over nieuwe EU-verdragen (nog eens 27% koos de ‘neutrale’ antwoordoptie).
Kamerleden zijn over het algemeen minder te porren voor het referendum. Uit het Parlementsonderzoek van Rudy Andeweg en Jacques Thomassen uit 2006 blijkt dat van de (toen) grotere partijen alleen SP- en D66-Kamerleden een bindend correctief referendum steunden, in totaal was 27% van de deelnemers aan de enquête (N=110) voorstander. Over een referendum bij toekomstige verdragswijzigingen waren politici, sommigen nog verbouwereerd over de uitslag van het Europese grondwetsreferendum uit 2005, ook al behoorlijk negatief (zie percentages in figuur hierboven). Alleen bij SP en GroenLinks was men in meerderheid vóór. Zelfs de drie LPF-Kamerleden in het onderzoek steunden zo’n referendum niet, al moet gezegd worden dat die partij eind 2006 ook in de ontbindende fase zat.
Daarmee gaan hier twee verschillen tussen de meerderheid van de Kamerleden en de meerderheid van de kiezers hand-in-hand: opvattingen over Europese integratie (burgers over het algemeen negatiever) en opvattingen over directe democratie (burgers over het algemeen positiever). Los van de merites van het voorstel om bij verdragswijzigingen een referendum te houden, moet deze ‘dubbele kloof’ politici toch enige zorgen baren.
In Nederland houden we (regering, parlement) niet erg van directe democratie, net als indertijd de regenten. Geen referenda, geen rechtstreeks verkozen Eerste Kamer, geen rechtstreeks gekozen burgemeesters of commissarissen van de koning en zo zijn er nog wel wat interessante functies te noemen. Wijken we zoetjesaan niet erg af van de rest van ,,de beschaafde wereld”. Of lijkt het maar zo?
Wat betreft het referendum & burgemeester wijkt Nederland af, maar een indirect gekozen Eerste Kamer is in internationaal opzicht niet vreemd. In 33 Europese landen zijn er van 14 senaten maar 7 direct gekozen (http://politicalreform.ie/2014/01/18/why-do-we-need-a-directly-elected-seanad/ ).
Wat betreft referenda, de tijdelijke referendumwet die van kracht was van 2002 t/m 2004 was één van de meest verregaande van West-Europese democratieën en ook de nieuwste referendumwet is eigenlijk vrij verregaand: de meeste nationale referenda kunnen enkel door regeringen getriggerd worden. (Ik moet eens checken of de nieuwe wet al door de Eerste Kamer is goedgekeurd – hij is wel al door de Tweede Kamer)
Natuurlijk zijn de Nederlandse referenda niet-bindend, maar zoals een Belgisch grondwetsexpert mooi zei: ‘politiek gezien bestaan er geen niet-bindende referenda’. Bovendien zijn formeel bindende referenda (zeer) uitzonderlijk. Daar wijkt Nederland niet af. Nederland zit netjes in de vaart der volkeren.
Dank voor deze aanvullende informatie. De nieuwe wet is nog niet door de Eerste Kamer, maar het laat wél zien dat het systeem responsief kan zijn. Er zijn immers de laatste jaren steeds meer partijen in de Kamer gekomen die voorstander zijn van een (correctief) referendum (denk aan PvdD, PVV, 50+), waardoor dit voorstel nu een meerderheid heeft gehaald. Let wel, referenda over Europese verdragen zijn onder die wet niet automatisch, maar kunnen wel aangevraagd worden door burgers.
Dank voor het checken. Verbaast me niet dat Europese verdragen niet automatisch onder de wet vallen: 2005 was volgens mij best wel een traumatische ervaring voor de gevestigde partijen.
Volgens het voorstel komt er over geen enkel onderwerp een automatisch referendum. Alle referenda moeten worden aangevraagd door burgers.