Hoelang blijven leiders van partijen aan de macht?

Partijleiders worden vaak als belangrijke figuren gezien. Het falen van een partij bij de verkiezing of bij een coalitie onderhandeling is vaak het falen van de leider. Een partijleider moet ‘leiderschap tonen’ en wanneer zij dit niet doet is de partij gedoemd haar invloed te verliezen. Hoewel media dolgraag allerlei ditjes en datjes over partijleiders opschrijven, weten we weinig systematisch van partijleiders, wanneer zij aftreden, wanneer zij het beleid van de partij veranderen en wanneer zij bijdragen aan het electorale succes of verlies van een partij.

Om dit (en andere dingen) te onderzoeken heb ik een paar maanden geleden een beurs gekregen van de Deense Raad voor Onafhankelijk Onderzoek [ik werk in Denemarken]. Ik heb recentelijk data over partijleiders uit 18 democratiën (West-Europa, Canada, Australië en Nieuw Zeeland) verzameld en licht hier een heel klein tipje van de sluier op. De leidraad is: hoelang blijven partijleiders aan de macht? Zijn er verschillen tussen partijen, en belangrijker, is het waar dat de politiek competitiever en jachtiger is geworden, met andere woorden vervangen partijen hun leiders vaker dan vroeger? Ik zoom in op Nederland, maar vergelijk Nederland ook met de andere landen.

Ten eerste, welke partijleiders zijn kampioen? Met andere woorden, welke partijleiders zijn het langst aan de macht geweest – gemeten sinds de Tweede Wereldoorlog? De top vijf bestaat uit: 5.Joop Den Uyl met (afgerond) 236 maanden, 4.Jan Marijnissen – 245 maanden, 3.Hendrik Tilanus (CHU) – 276 maanden, 2.Bas van der Vlies (SGP) – 286 maanden en 1.Boer Koekoek – 287 maanden.

Ten tweede, bij welke partij zitten partijleiders het langst? De figuur hieronder laat de gemiddelde duur in maanden zien van een partijleider. Partijen die nooit meer dan 1 leider hebben gehad staan hier niet bij. De figuur laat duidelijk twee uitschieters zien: de CPN en de LPF. De CPN heeft sinds de oorlog tot haar fusie met Groenlinks slechts drie leiders gekend: Paul de Groot, Marcus Bakker en Ina Brouwer. De LPF heeft in haar korte bestaan vele leiders gehad, natuurlijk veroorzaakt door de dood van Fortuyn. Alle andere partijen verschillen wel een beetje van elkaar, maar de variatie in partijen is enorm en het aantal observaties niet heel groot. Daarom zijn er geen significant verschillen tussen partijen.

Nederland is verder heel gemiddeld in de duur van het partijleiderschap. Met gemiddeld 70 maanden zitten partij leiders net iets langer dan het gemiddelde van de hele dataset in het zadel (68 maanden).

Is dit veranderd over tijd? De figuur hieronder laat per decennium zien hoe lang aftredende partijleiders aan het roer zijn geweest, opnieuw in maanden. De figuur laat zien dat de jaren ’60 een veel hoger gemiddelde heeft dan de andere decennia. Deze gemiddelden worden natuurlijk sterk beïnvloed door uitschieters en daarom zijn de verschillen tussen decennia niet significant.

Ook is natuurlijk het aantal observaties per decennium laag en als we de gemiddelden per decennium over de gehele dataset bekijken vind ik wel een duidelijke trend. Net zoals in Nederland, zijn de aftredende partij leiders in de jaren ’60 enorm lang aan de macht geweest (100 maanden). Dit is een beduidend lager dan in de jaren ’70, ’80, ’90 en ’00 waar het gemiddelde tussen de 60 en 70 maanden ligt. Het opvallende is dat er geen duidelijke lineaire trend naar beneden is, want in de jaren ’50 is (ook net als in Nederland) het gemiddelde weer lager dan in de jaren ’60 (82 maanden). Ook zijn de verschillen tussen de jaren ’70, ’80, ’90 en ’00 niet significant. Hoewel dit maar een hele beperkte analyse is, laten de gemiddelden zien dat de jaren ’60 exceptioneel was en dat toenemende mediatisering en competitie nu niet duidelijk zorgt voor een kortere duur in het partij leiderschap.

In een eerste – meer complexe – analyse vind ik wel dat partijleiders bij electoraal verlies tegenwoordig meer risico lopen om vervangen te worden dan in het verleden, maar daar zal ik nog uitgebreider over rapporteren.

Overigens is de dataset in ontwikkeling, heeft u dus vragen of ziet u een onjuistheid. Laat het me weten.