Hoeveel geld heeft een regering voor nieuw beleid?

‘Schuld’ was misschien het belangrijkste thema van de 2012 verkiezingen. We hebben teveel schulden, budgettekorten vergroten onze schulden, we schuiven onze schulden door naar volgende generaties, en wie heeft daar schuld aan? Tegelijkertijd beloven partijen van alles, (vooral) minder geld naar X, maar ook meer geld aan Y. Maar hoeveel heeft een regering eigenlijk te besteden? En hoeveel geld slokt bestaande wetgeving op?

Om dit te onderzoeken hebben Eugene Steuerle en Timothy Roeper de Fiscal Democracy Index ontwikkeld. Deze index geeft aan welk percentage van het overheidsinkomen nog NIET bij wet beloofd is aan bestaande programma’s (zoals pensioenen, salarissen van werknemers, etc.). Met andere woorden dit is de discretionaire bevoegdheid van een regering qua budget. Steuerle en Roeper hebben dit berekend voor de VS (zie figuur hieronder). We zien hier een sterk negatieve trend: in de jaren ’60 had de Amerikaanse regering pakweg 65% te spenderen aan nieuw beleid en was slechts 35% al beloofd aan oud beleid. Dit is zelfs zo sterk gedaald dat in 2008 er sprake was van een negatieve score. Dat betekent dat er al meer beloofd was voordat het geld verdiend was. Je kan je voorstellen dat in zulke omstandigheden het redelijke lastig is voor een President om nieuw beleid te maken.

Fiscal Democracy Index Verenigde Staten 1962-2020 

Door het aantrekken van de conjunctuur voorspellen Steuerle en Roeper dat de VS weer uit het Fiscal Democracy Dal kruipt, maar op lange termijn (in 2020) zakt men er terug in. Dit wordt veroorzaakt door toenemende zorg- en pensioenkosten i.v.m. de vergrijzing maar ook door de stroperigheid van de politiek die hier niet adequate op kan reageren. Er worden dus niet alleen schulden doorgeschoven, in 2020 heeft de Amerikaanse regering virtueel geen discretionaire bevoegdheid. Is Amerika (weer eens) de uitzondering? Wolfgang Streeck en Daniel Mertens hebben de Fiscal Democracy Index voor Duitsland berekend. De trend is vergelijkbaar met de VS, alleen is het wat minder dramatisch. Van 40% in 1970 zakt de index tot ongeveer 8% in 2009 (dat is de rode lijn: in de VS zijn de defensie uitgaven discretionair en omdat in Duitsland dit anders geinterpreteerd kan worden hebben Streeck en Mertens een extra lijn toegevoegd).

Fiscal Democracy Index Duitsland 1970-2009 

Zo op basis van economische performance vermoed ik dat Nederland zo tussen Duitsland en de VS in zit. Deze cijfers zijn redelijk deprimerend: schulden worden niet alleen doorgeschoven, in de VS zou feitelijk geen nieuw beleid gemaakt kunnen worden. Aan de andere kant verdubbelde de VS haar fiscale discretionaire bevoegdheden in de periode 1990-1998 (van 20% tot 40%). Dit komt door een combinatie van economische groei, toenemende inkomsten en een beperking op met name de sociale lasten. Dat laatste (bezuinigen!) is nooit makkelijk: het is makkelijker een euro uit te geven dan hem terug te vragen. Bestaande overheidsprogramma’s hebben sterk de neiging zich op te potten en te blijven plakken. Het is dus maar de vraag – met name ook gezien de vergrijzing – of een herstel tot de mogelijkheden behoort in de twenties van de 21ste eeuw.

Met dank aan Kees van Kersbergen die deze data onder mijn aandacht bracht.