Het Europees Parlement heeft recent besloten de artikel 7-procedure te activeren om Hongarije te kunnen bestraffen voor onder andere beknotting van de vrijheid van de media, de NGO’s en de academische wereld en de onafhankelijkheid van rechters. Deze zaken geven er volgens de Hongarijerapporteur van het Europees Parlement, blijk van dat Europese waarden met de voeten getreden worden. Dit laakbare gedrag wordt vooral toegeschreven aan een autoritaire Hongaarse premier Orbán en zijn kabinet. De Hongaarse bevolking lijkt er min of meer los van te staan of komt voornamelijk als slachtoffer in beeld.
Maar hoe reëel is dat beeld?
In een artikel dat binnenkort in de Journal of European Integration verschijnt, zijn we voor enkele maatschappelijke en politieke waarden nagegaan hoe ze zich vanaf het begin van deze eeuw tot 2017 in vijftien van de huidige lidstaten hebben ontwikkeld en in hoeverre zich daarbij Europese waarden manifesteren. Waarover bestaat in de bevolkingen van deze landen grote consensus of waar groeien ze in ieder geval naar elkaar toe?
Wat dan opvalt is dat Hongarije niet alleen bij een aantal politieke waarden een aparte positie inneemt maar ook zijn eigen weg lijkt te gaan, dat wil zeggen, afdrijft van de meer algemene Europese trend. Terwijl bijvoorbeeld in alle overige onderzochte Europese landen het deel van de bevolking dat problemen heeft met homoseksualiteit beperkt is tot hooguit een kwart van de bevolking heeft meer dan de helft van de Hongaren hier een probleem mee.
Nog belangrijker, terwijl de bevolking van de overige Europese landen lijkt te convergeren sinds het begin van deze eeuw naar het accepteren van homoseksualiteit is hier in Hongarije geen sprake van. Sterker, afgaande op de meest recente meting lijkt er een omgekeerde trend ingezet. Vanaf het begin van deze eeuw tot begin 2015 was gemiddeld ruim 60% van de Hongaarse bevolking van mening dat homoseksuelen vrij moeten zijn hun leven te leiden zoals ze dat willen. In onze laatste meting van eind 2016, begin 2017 is echter minder dan de helft van de Hongaren geneigd homoseksuelen die vrijheid te gunnen.
Homoacceptatiea in Hongarije en elf westerse en zuidelijke lidstaten
a Percentage van de bevolking dat het eens is met de stelling: ‘homoseksuelen moeten vrij zijn hun leven te leiden zoals ze dat willen’.
Bron: ESS 2002/’3-2016/’17
Hongaren staan in vergelijking met de meeste andere Europeanen ook zeer kritisch tegenover immigratie. Nog geen drie op de tien Hongaren is van mening dat het Hongaarse culturele leven verrijkt is door migranten terwijl dit voor meer dan driekwart van de Nederlanders, Spanjaarden, Zweden en Finnen het geval is. Hongarije is bovendien sinds het begin van deze eeuw veel kritischer geworden ten aanzien van immigratie – meer dan de helft van de Hongaren stond begin deze eeuw hier nog positief tegenover – terwijl we bij de meeste andere Europese landen geen of een licht positieve trend zien. Hongarije gaat een andere kant op dan de elf zuidelijke en westerse EU-lidstaten in ons onderzoek. Polen, Tsjechië en Slovenië zitten tussen deze groep landen en Hongarije in, maar volgen Hongarije niet in het meer gaan afwijken van de Europese hoofdstroom.
Steun voor de multiculturele samenlevinga in Hongarije en elf westerse en zuidelijke lidstaten
a Percentage met een 6 of hoger in antwoord op de vraag ‘vindt u dat het culturele leven in [uw land] over het algemeen ondermijnd of verrijkt is door mensen uit andere landen die hier zijn komen wonen?’ op een schaal van 0 (‘culturele leven is ondermijnd’) tot 10 (‘culturele leven is verrijkt’).
Ten slotte, Hongaren zijn, samen met de Britten veruit het meest kritisch over (verdere) Europese integratie. Terwijl bijvoorbeeld ruim drie kwart van alle Spanjaarden positief staat tegenover verdere Europese immigratie is dit voor slechts iets meer dan een derde van de Hongaren het geval. En ook hier zien we Hongarije weer ‘afdrijven’ van de hoofdstroom. Terwijl in alle andere onderzochte EU lidstaten de steun voor Europese integratie tussen 2014/’15 en 2016/’17 gelijk is gebleven of wat is gestegen (zelfs in het Verenigd Koninkrijk), daalt deze steun in Hongarije van 45% naar 37%.
Steun voor Europese integratiea in Hongarije en elf westerse en zuidelijke lidstaten
a Percentage met een 6 of hoger in antwoord op de vraag: “Sommige mensen vinden dat de Europese eenwording verder moet gaan. Anderen zijn van mening dat die al te ver is gegaan. Kunt u aangeven welk cijfer op deze kaart het beste uw standpunt hierover weergeeft? Op een schaal van 0 (‘Eenwording is al te ver gegaan’) tot 10 (‘Eenwording moet verder gaan’).
Met andere woorden, de Hongaarse regering mag afkeurenswaardig afwijkend gedrag vertonen, maar niet omdat ze afwijkt van wat de Hongaarse bevolking wil. De waarden van de Hongaren wijken af van die van de Europese hoofdstroom en lijken dat in toenemende mate te doen. Als Orbán stelt dat Hongarije geen migratieland wil zijn, steunt het overgrote deel van zijn bevolking hem daarin. Er kunnen allerlei goede redenen zijn om de Hongaarse regering op het Europese matje te roepen, maar het verwijt dat het land ondemocratisch is – en dat was een argument in het kader van de artikel 7 strafprocedure – is te simpel.
Daarmee stelt zich ten slotte natuurlijk de vraag wat die ‘Europese waarden’ zijn. Zijn er eigenlijk wel gedeelde Europese waarden als meer dan de helft van de Hongaren van mening is dat homoseksuelen niet zouden moeten kunnen leven zoals ze willen terwijl bijna alle Zweden en Nederlanders deze mening wel zijn toegedaan? Kan men het in Europees verband ooit eens worden over migratie als nog geen 30% van de Hongaren maar meer dan 80% van de Finnen en Zweden migranten als een verrijking van de nationale cultuur beschouwt? De ‘Hongaarse kwestie’ waar de EU nu mee worstelt is een groter probleem dan een dictatoriale Orbán die zich niets aan de democratie en vanzelfsprekende Europese waarden gelegen laat liggen en daarom gestopt moet worden.
Een kortere versie van deze bijdrage verscheen in dagblad Trouw op 3 oktober. De auteurs werken op het Sociaal en Cultuur Planbureau. De bijdrage is gebaseerd op een binnenkort te verschijnen artikel in de Journal of European Integration, geschreven met Jurjen Iedema, eveneens SCP.
“De waarden van de Hongaren wijken af van die van de Europese hoofdstroom en lijken dat in toenemende mate te doen”
Goh. Zou de drastische omwenteling in de Hongaarse publieke opinie over onderwerpen als migratie die hier geillustreerd wordt iets te maken hebben met, noem eens wat:
– De gelijkschakeling van de media, waarbij eerst de publieke omroep tot een propagandakanaal omgesmeed werd, daarna bijna alle onafhankelijke kranten en de meeste TV en radiozenders onder eigendom van vrienden van Fidesz gebracht werden, die ze daarna sloten of Fidesz-trouw maakten, terwijl regeringsgetrouwe media – hoe klein ook – op een weelde aan staatsadvertenties getrakteerd werden?
– De massieve propagandacampagnes waar de regering keer op keer, jaar na jaar, miljoenen aan besteedde, die hysterisch de angst tegen “Brussel”, migranten en Soros aanwakkerden?
– een toenemend gebrek aan onafhankelijke, relativerende stemmen vanuit andere instituties – de rechtsspraak, bijvoorbeeld – omdat ook die gelijkgeschakeld worden, terwijl nog-onafhankelijke academici, activisten en non-profits aan intimidatie blootgesteld werden?
– een parlementaire monocultuur, waarin een partij met minder dan de helft van de stemmen meer dan twee-derde zetels bezet dankzij de manipulaties van de kieswet die ze snel doorvoerde, en daarmee ieder debat dood kan slaan?
Zeg maar het soort ontwikkelingen waar de Artikel 7 procedure zich precies primair op richt?
Viktor Orban wil heel graag dat we allemaal geloven dat het Art 7 Sargentini rapport er alleen maar over ging dat “Brussel” de Hongaren meer migranten, meer gedwongen integratie – en waarom niet, meer homo’s – op wil leggen. Dat is een pertinente leugen. Maar de auteurs van dit stuk, hoe goedbedoeld ze ook geweest mogen zijn, trappen recht in deze val, door parameters voor hun data-verkenning te kiezen die deze “culture war” frame bijna direct overnemen, ook al ging dat voorbij aan waar het EP debat primair over ging.