Ik voel, dus ik ben? Emoties in internationale betrekkingen

Angst voor terroristische aanslagen, woede over uitspraken van een politicus, vreugde over de overwinning van ‘jouw’ politieke partij; dat emoties een rol spelen in de politiek lijkt een open deur. Als je wel eens met vrienden na een gezellig dinertje in een verhitte politieke discussie terecht bent gekomen, weet je hoe zeer politiek ons raken kan, zeker in onze emotionele beleving.

Ratio en emotie

Binnen theorieën van de politieke wetenschap is er helaas maar heel weinig aandacht voor emoties. Niet omdat emotie geen rol zou kunnen spelen, maar omdat emotie zo ontzettend moeilijk ‘vast te grijpen’ is. Om tot een helder concept van emotie te komen, moet het ook duidelijk zijn wat het precies is en waar het vandaan komt. Het is niet genoeg om simpelweg te verwijzen naar iets waarvan we allemaal wel zo ongeveer denken te weten wat het is.

Daarnaast zijn de meeste politicologische theorieën gefundeerd op de aanname dat de mens rationeel is of in ieder geval, gezien de beperkingen van wat onze hersenen kunnen verwerken, iets wat dat benadert. En ratio en emotie worden doorgaans gezien als een dichotomie; het ene sluit het andere uit.

Staten met emoties?

In theorieën van de internationale betrekkingen (welke zich ook wortelen in de assumptie dat de mens rationeel is) komt er nog een probleem bij. Deze gaan doorgaans over het gedrag van staten, internationale organisaties of andere collectieven. Staten, noch instituties, kunnen emoties hebben want ze hebben geen lijf, geen hart, geen ziel. Toch is de wereld van internationale betrekkingen nu juist dé plek waar emoties een rol spelen. Internationale conflicten en oorlogen roepen niet alleen emoties op, ze gaan ook over emoties. Angst en dreiging, trots en eer, passies en overtuigingen, om maar te zwijgen over het verdriet over de doden die vallen. Hoe zit dat dan?

Neta Crawford heeft hier (paywall) al eens heel goed uitgelegd dat deze IB theorieën zich weliswaar beroepen op rationaliteit, maar dat ze zich impliciet baseren op het bestaan van emoties. Met name angst en haat spelen een grote rol in de assumpties van zogenoemde ‘realisten’, die zich beroepen op een negatief mensbeeld waar het recht van de sterkste geldt. Empathie zou eerder passen binnen ‘liberale’ (in IB-zin) assumpties, die gegrond zijn in een positief mensbeeld: omdat de mens kan meevoelen met een ander kan er samenwerking ontstaan. En waarom worden die emoties dan niet erkend? Volgens Crawford vanwege een heel simpele reden: blijkbaar weten we niet goed hoe we emoties moeten conceptualiseren en operationaliseren omdat ze zo ongrijpbaar lijken.

Ongrijpbaar of niet, het is evident dat er ruimte moet komen binnen theorievorming om ook emoties in het geheel mee te nemen. Dat wordt wel vaker beargumenteerd, maar tot op heden was er nog maar weinig vooruitgang. Los van politiek psychologische studies naar de persoonlijkheden van wereldleiders (bijvoorbeeld hier , of hier (beide paywall)) en de invloed van hun persoonlijkheden (hier bv.), of leiderschapskenmerken (inclusief eventuele emotionele) op de vorming van buitenlands beleid (vaak werk van Margaret Hermann), gebeurde er tot op heden niet zo veel met emoties binnen de internationale betrekkingen.

Forum

Het is daarom interessant dat er onlangs in het prestigieuze wetenschappelijke tijdschrift International Theory een forum werd gepubliceerd hierover. Elf essays maar liefst van onderzoekers die wetenschapsfilosofisch behoorlijk ver uit elkaar liggen, maar die zich allen kunnen vinden in het overkoepelende thema: het wordt tijd dat emoties in de wereldpolitiek getheoretiseerd gaan worden.  De argumenten variëren van een sociaal-constructivistische visie van Karin Fierke op hoe emoties in een gemeenschap ontstaan tot een hardcore neurowetenschappelijke visie van o.a. experimentalist Rose McDermott op het detecteren van emoties in het lichaam. Naast theoretische argumenten om de micro- met de macro-emotie te laten samenvallen vinden we ook een uiteenzetting over hoe emoties geconceptualiseerd zouden moeten worden.

Als het forum een ding laat zien is wel de verdeeldheid van het wetenschappelijke veld over wat emoties zijn en hoe deze een rol kunnen spelen. Dat gezegd hebbende, pas als we een begin gaan maken met het proberen te vangen van de verschillende en soms contradictoire theorieën en te zien waar deze elkaar kunnen raken, zullen we ook in staat zijn de rol van emoties in internationale betrekkingen te gaan onderzoeken. Dat International Theory deze verscheidenheid aan inzichten gezamenlijk de ruimte biedt is daarom behoorlijk lovenswaardig.