Iraanse Leider Oliedom?

Waarom is de Iraanse presidentsverkiezing gewonnen door de hervormingsgezinde kandidaat Hassan Rouhani? Het is duidelijk dat de Supreme Leader van Iran – Ali Khamenei – het niet zo heeft op hervormingsgezinde kandidaten. Dat een hervormingsgezinde kandidaat in 2009 waarschijnlijk door middel van verkiezingsfraude de winst door de neus is geboord, is slechts een voorbeeld van de conservatieve voorkeur van Khamenei. De Guardian Council – waarvan de leden worden aangesteld door Khamenei – beslist welke kandidaten aan de verkiezing mee mogen doen. Zo weigerde deze raad de voormalige hervormingsgezinde president – Akbar Hashemi Rafsanjani – de toegang tot de verkiezing. Als we aannemen dat Khamenei (1) geen voorkeur heeft voor een hervormingsgezinde kandidaat en (2) controle uitoefent over de verkiezing, hoe kan het dan dat Rouhani toch verkozen is? Is Khamenei soms oliedom?

Wat waren de opties van Khamenei geweest om de verkiezing van Rouhani te voorkomen?

1. Split-the-vote. In plaats van Rafsanjani en andere hervormingsgezinde kandidaten te weigeren had Khamenei ze beter mee kunnen laten doen. Dit had de hervormingsgezinde stem gesplitst en had waarschijnlijk een eerste ronde overwinning van hervormers voorkomen. Nu was Rouhani de enige hervormer die het op moest nemen tegen verschillende conservatieve kandidaten. Uit een strategisch oogpunt had Khamenei beter 1 conservatieve kandidaat het op moeten laten nemen tegen meerdere hervormers. Ik ga er hier wel vanuit dat het geen optie was voor Khamenei om helemaal geen hervormingsgezinde kandidaten mee te laten doen.

2.Verkiezingsfraude. Waarom niet – opnieuw? – de verkiezingsuitslagen aanpassen? Wat in 2009 lukte moet nu ook mogelijk zijn.

Waarom koos Khamenei niet voor optie 1 of 2?

Verkiezingsfraude is waarschijnlijk een te groot risico. De enorme opkomst bij de demonstraties van 2009 en de verschillende opstanden bij de Arabische buren hebben wellicht tot de inschatting geleid dat het verkiezen van een hervormingsgezinde president een veiligere optie is. Ook is in Iran de kieswet iets aangepast, maar ik weet te weinig van Iran om in te schatten of dit iets uitmaakt.

Wat de split-the-vote optie betreft, het kan zo zijn dat Khamenei niet verschillende conservatieve kandidaten kan weigeren, bijvoorbeeld omdat hij de steun van verschillende fracties in de samenleving nodig heeft. Het teleurstellen van conservatieve groepen zou ertoe kunnen leiden dat zij gaan samenwerken met hervormingsgezinde groepen. Een andere reden is wellicht dat Khamenei de publieke opinie verkeerd inschatte. Rouhani is niet de bekendste kandidaat en wellicht hoopte Khamenei dat de oppositie zich niet om deze kandidaat zou scharen.

Kortom Khamenei had opties, maar heeft zijn kaarten verkeerd gespeeld. Maar, stel: Khamenei wilde wel een hervormer. Is dat aannemelijk? Wellicht voelt Khamenei ook de druk van een hopeloos presterende economie die last heeft van internationale sancties. Wellicht is het – opnieuw gezien de onrust in de naburige regio – de veiligste optie voor Khamenei zelf om geleide hervormingen toe te laten. In dit laatste geval zullen we in Iran enkele beleidswijzigingen moeten zien. Maar mocht Khamenei geen hervormer willen, dan zal het beleid van Iran niet heel anders worden. Dan zijn we alleen maar verlost van de rhetoriek van de voormalig president Mahmoud Ahmadinejad.