Is de SP(-kiezer) steeds gematigder geworden?

Gisteren was het precies 25 jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel. Betekent de ‘overwinning’ van het kapitalisme destijds dat het radicaal linkse gedachtegoed helemaal is verdwenen? Nou, nee. De aan het bizarre grenzende aandacht die er vorige week was voor de komst van Thomas Piketty, en de daar mee samenhangende discussies over radicale inkomens- en vermogensherverdeling geven mooi weer dat de radicaal linkse geluiden in ons land allesbehalve verstomd zijn. Het duidelijkste voorbeeld dat radicaal links alive and kicking is, is natuurlijk het electorale succes van de SP de afgelopen decennia. In 1994 kwam de partij met 2 zetels in de Tweede Kamer. Dit aantal heeft de SP langzaam weten uit te breiden tot 25 zetels in 2006. In 2010 en 2012 wist de partij 15 zetels te bemachtigen, en nu schommelt de partij in de peilingen rond de 20 zetels.

Maar hoe radicaal is de SP eigenlijk nog? Zijn de partij en haar kiezers met de jaren niet steeds gematigder geworden?

De standpunten van de partij

In de jaren zeventig was de SP nog een Maoïstische partij. Dit is echter steeds meer verwaterd. Begin jaren negentig wees de partij het Marxisme-Leninisme in het algemeen af en omarmde de partij met de verkiezingsslogan ‘stem tegen, stem SP’ het populisme. Maar ook dit populisme is langzaamaan minder sterk geworden. Zoals ik eerder heb laten zien kan de SP op zijn hoogst nog maar lichtjes populistisch genoemd worden. De partij is inmiddels wat Luke March een ‘democratisch socialistische’ partij noemt. De SP is nog steeds veel sterker links dan de PvdA in de zin dat de partij voorstander is van radicale inkomensherverdeling. Maar het klassieke linkse gedachtegoed is aangevuld met allerlei andere elementen zoals pleidooien voor meer directe democratie en aandacht voor minderheidsrechten. Verder is de partij minder radicaal geworden met betrekking tot buitenlands beleid (niet meer tegen NAVO-lidmaatschap) en het Koningshuis (minder radicaal republikeins). De partij is, in andere woorden, sinds haar oprichting in de jaren zeventig een stuk gematigder geworden. De laatste pakweg tien jaar lijkt de partij haar draai te hebben gevonden als democratisch socialistische partij.

De standpunten van de kiezers

Maar hoe zit het met de kiezers van de SP? Zijn zij minder radicaal geworden? Om die vraag te beantwoorden heb ik aan de hand van het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) gekeken of de opvattingen van SP-stemmers veranderd zijn. De resultaten staan in onderstaande tabel. Helaas kon ik niet verder terug dan 1998 aangezien het aantal SP-stemmers daarvóór te klein was om betekenisvolle analyses op los te laten.

Tabel. Gemiddelde opvattingen SP-kiezers

De resultaten laten mooi zien dat het electoraat van de SP de afgelopen vijftien jaar nauwelijks is veranderd qua opvattingen. In de tabel zie je de gemiddelde opvattingen van het SP-electoraat met betrekking tot inkomensherverdeling (hoe hoger de score hoe minder men voorstander is van herverdeling), de EU (hoe hoger de score hoe Eurosceptischer), immigratie (hoe hoger de score hoe sterker iemand gekant is tegen de komst van meer immigranten), euthanasie (hoe hoger de score hoe sterker voorstander van euthanasie) en politiek cynisme (hoe hoger de score hoe cynischer). Alle opvattingen zijn weergegeven op een schaal van 1 tot 10.

De houding ten opzichte van inkomensherverdeling is iets negatiever geworden wanneer we 1998 (3.2) vergelijken met 2012 (3.5). SP-ers zijn licht Eurosceptischer geworden over de jaren (6.3 in 1998 en 6.7 in 2012), en iets sterker voorstander van euthanasie (van 8.3 naar 8.8). Geen van deze veranderingen is echter statistisch significant. Met betrekking tot politiek cynisme (helaas is er geen score in 2012) is er vrijwel niets veranderd. De score is afgenomen van 6.2 naar 6.1. Alleen bij immigratie zien we een verschuiving optreden. In 1998 waren SP-ers aanzienlijk sterker pro-immigratie (5.4) dan in 2012 (6.4). Deze verschuiving is ook statistisch significant. Daar moet wel bij worden aangetekend dat de publieke opinie in het algemeen ook steeds negatiever is geworden over immigranten (hier niet weergegeven). De verschuiving op dit vlak is bij SP-stemmers wel iets groter dan bij andere kiezers.

Conclusie

De SP is een radicaal linkse partij in de zin dat ze linkser is dan de sociaaldemocraten en een sterke nadruk legt op inkomensherverdeling. De partij is echter allang geen communistische/Maoïstische partij meer en heeft veel van haar standpunten over buitenlands beleid, monarchie en het ‘politieke establishment’ gematigd. De laatste tien tot vijftien jaar is de SP inhoudelijk echter behoorlijk stabiel een ‘democratisch socialistische’ partij. Hetzelfde geldt eigenlijk voor haar kiezers. De opvattingen van het SP-electoraat zijn het laatste anderhalve decennium nauwelijks veranderd. Alleen met betrekking tot immigratie zijn SP-stemmers wat ‘rechtser’ geworden. Al geldt dit, in iets minder sterke mate, ook voor de rest van de kiezers.