Is Oekraïne een Russische Afleidingsmanouevre?

Een jaar geleden kwam Rusland regelmatig in het nieuws met berichten over demonstraties, boze oppositieleiders of activisten. Nu haalt Rusland dagelijks het nieuws met een nieuwe zet in operatie landjepik. Een politiebureautje bezetten hier, wat spierballentaal daar. Een belangrijke vraag is natuurlijk, wat motiveert Poetin om landjepik te spelen in Oekraïne? Doet hij het om de Rus in Oekraïne te beschermen of heeft hij meer sinistere beweegredenen?

Helaas mogen politicologen nog steeds niet in de hoofden van leiders kijken. Dus het blijft gissen. Een interessante verklaring voor Poetin’s gedrag is dat het conflict in Oekraïne dient als afleiding voor problemen thuis. Dit zogeheten diversionary use of force argument luidt dat leiders eerder het risico nemen om een oorlogje over de grens te beginnen als hun positie in gevaar komt. Dit laatste kan komen doordat een matige economie, massa demonstraties of oneningheid in de elite de kans vergroten dat een leider via verkiezingen of een coup zijn positie verliest. Is dit een verklaring voor het gedrag van Poetin?

Dip en demonstraties

Rusland heeft de afgelopen jaren (1) een flinke economische dip gehad in vergelijking zelfs groter dan die in Engeland en (2) veel demonstraties gekend en – tijdelijk? – een sterkere oppositiebeweging gekregen. Kortom de condities voor een afleidingsmanouevre over de grens zijn aanwezig. Dit verklaart wellicht ook waarom bij de Oranje-revolutie in 2004 Rusland een stuk minder agressief was. Toen betrof het ook een conflict tussen de pro-Russische zetbaas Janoekowitsj en pro-Oekraïense politici, maar groeide de Russische economie als kool en bestond de Russische oppositie uit bejaarden met hamers en sikkels. Kennelijk had de Rus in Oekraïne toen geen bescherming nodig tegen de Oekraïense horden.

Type regime

Uit onderzoek van Pickering en Kisangani blijkt dat transitionele regimes, consoliderende autocratieën en volwassen democratieën (paywall) het meest geneigd zijn om diversionary use of force te gebruiken. In een ander onderzoek laten zij zien dat onder de autocratieën de militaire en personalistische regimes eerder diversionary use of force gebruiken dan één-partij regimes (paywall). Rusland past op dit moment in dit plaatje: het kan gezien worden als een transitioneel regime of een consoliderende autocratie met sterke personalitische trekjes.

Feit of fictie?

Verklaart de diversionary use of force theorie al het buitenlands beleid van Rusland? Toen Poetin voor de eerste keer premier werd, en niemand – ook niet in Rusland – wist wie Vladimir was, begon hij de tweede Tsjetjeense oorlog. Wellicht deed hij dat om conflict binnen de elite op te lossen. Wellicht speelden zulke motieven ook een rol in de oorlog met Georgië.

Overigens laat de film Wag the Dog mooi zien hoe leiders diversionary use of force kunnen gebruiken. Maar of deze theorie feit of fictie is? Ik denk dat we betere data nodig hebben…