• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Kiesrecht voor iedereen, snelle uitbreiding van de verzorgingsstaat?

door Barbara Vis, Kees van Kersbergen 14/12/2017 1 Reactie

Zorgde de introductie van het algemeen kiesrecht in Nederland (1917 voor mannen; 1919 voor vrouwen) voor de snelle uitbreiding van de verzorgingsstaat? Anders dan wat theorieën voorspellen, was dat niet het geval. Hoe kan dit?

Dit hebben we uitgezocht voor een bijdrage aan de bundel Alle Stemmen Tellen! Een Eeuw Algemeen Kiesrecht die zojuist is verschenen is bij Amsterdam University Press.

 Theoretische verwachting

Een van de meest intuïtieve politicologische verwachtingen over de gevolgen van de invoering van algemeen kiesrecht is dat dit vrij onmiddellijk moeten leiden tot invoering van sociale wetgeving voor de “gewone man of vrouw”. Voor Nederland ging dat niet op. Hoewel er best wat gebeurde, zoals de aanname van de Arbeidswet in 1919, die de werktijd van de meeste arbeiders verkortte tot acht uur per dag en 45 uur per week, met een vrije zaterdagmiddag. In 1922 werd onder druk van de verslechterde Nederlandse concurrentiepositie deze wettelijke norm van 8 uur echter alweer verlaten. In 1919 werd ook een Ouderdoms- en Invaliditeitswet ingevoerd, maar de dekkingsgraad was laag en de uitkering was te laag om van te leven. Al met al was het dus nogal mager gesteld met de uitbreiding van de verzorgingsstaat, zeker in vergelijking met andere landen (zoals Duitsland). Het zou tot aan de jaren zestig van de twintigste eeuw duren voordat de Nederlandse verzorgingsstaat echt uitgebouwd werd. Hoe kwam dit?

De Pacificatie en de onopgeloste “sociale questie”

Rond 1917 domineerden drie grote kwesties die de politiek: (1) de kiesrechtkwestie, (2) de schoolstrijdkwestie, en (3) de sociale kwestie. Tijdens de Pacificatie van 1917 werden de eerste twee opgelost door een uitruil tussen de elites. De confessionelen kregen hun felbegeerde gelijkberechtiging in de zin van evenredige staatssubsidie voor de bijzondere scholen. In ruil daarvoor moesten zij instemmen met algemeen mannenkiesrecht en een vervanging van het districtenstelsel door een evenredig stelsel, beide wensen van (een deel van) de liberalen en de socialisten. De sociale kwestie werd echter niet opgelost bij de Pacificatie van 1917. Dit, en de dominantie van de confessionele politieke krachten in de Nederlandse politiek tot ver in de twintigste eeuw die het gevolg was van de Pacificatie, is een belangrijke oorzaak voor de trage ontwikkeling van de Nederlandse verzorgingsstaat.

De confessionelen, in het bijzonder de antirevolutionairen (verenigd in de politieke partij ARP), werden ideologisch gedreven door de doctrine van de soevereiniteit in eigen kring. Deze legde – nog sterker dan het katholieke principe van de subsidiariteit – scherpe limieten op aan de mate van staatsingrijpen in de sociale verhoudingen. Aangezien alle autoriteit afkomstig is van God, hoefden de vrije “kringen” (huisgezin, bedrijf, wetenschap, kunst, et cetera) de autoriteit van de staat op hun terrein niet te erkennen. Voor de ARP was de limiet voor staatsingrijpen eigenlijk al bereikt met de arbeidsbeschermingswetten.

Introductie algemeen kiesrecht leverde links minder op dan verwacht

De confessionelen konden zoveel invloed houden omdat er, anders dan verwacht, na de invoering van het algemeen kiesrecht niet massaal op links werd gestemd; het waren vooral de Christelijke partijen die profiteerden. Hoewel de socialistische partij, de SDAP weliswaar 7 zetels won in 1918, bleven de katholieke arbeiders trouw katholiek stemmen en bezorgden zo de katholieken 5 zetels winst. De grote verliezers bij deze eerste verkiezingen met algemeen mannenkiesrecht waren de liberalen (die hadden immers geprofiteerd van het beperkte kiesrecht): de grootste liberale partij (de Liberale Unie) verloor maar liefst 15 zetels. Bij de eerste verkiezingen met echt algemeen kiesrecht, dus inclusief voor vrouwen (in 1922) wonnen de confessionelen weer en verloren de SDAP en de liberalen.

Wanneer volgde de uitbreiding van de Nederlandse verzorgingsstaat dan wel?

Tegen de verwachtingen in leidde de invoering van het algemeen kiesrecht in Nederland dus nauwelijks tot grotere inspanningen op het sociaal-politieke terrein. Pas na de Tweede Wereldoorlog komt de ontwikkeling van de Nederlandse verzorgingsstaat echt op gang. De specifieke politieke verhoudingen in Nederland, in het bijzonder de dominantie van de confessionelen en later christendemocraten (tot 1994), maakten dat de Nederlandse verzorgingsstaat het kostwinner-model als karakteristiek kreeg en – in vergelijking met de Scandinavische landen – tamelijk passief of reactief (op uitkeringen in plaats van op diensten gericht) werd. Beide kenmerken zouden pas echt op de schop gaan als de christendemocraten voor het eerst sinds de eerste wereldoorlog (in 1994) niet meer regeren.

Sinds de jaren tachtig, onder invloed van een stijgende financiële en demografische probleemdruk, is de hervorming van de verzorgingsstaat een belangrijk strijdpunt – een nieuwe sociale kwestie zo men wil. Bezuinigen is echter politiek en electoraal riskant. De sociale verbeteringen die in de loop der tijd zijn ingevoerd zijn populair precies omdat ze het leven van gewone kiezers hebben verbeterd. Veel kiezers zien matigen, bezuinigen, versoberen of zelfs afschaffen van sociale regelingen doorgaans als een aantasting van verworven sociale rechten en kunnen partijen en politici die dit doen af te straffen bij verkiezingen. Voor centrumrechtse partijen die een veel soberder sociale politiek voorstaan heeft het algemeen kiesrecht als het ware gefungeerd als een institutionele rem op al te radicale pogingen de verzorgingsstaat weer af te breken. Centrumlinkse partijen die geacht worden de verzorgingsstaat te verdedigen, maar zich onder druk van de economische en politieke omstandigheden gedwongen zien impopulaire hervormingen door te voeren, worden door de kiezer keihard afgestraft.

Verder lezen? Zie ons boekje de Verzorgingsstaat dat vorig jaar verscheen bij Amsterdam University Press.

Filed Under: Democratie, Regering en beleid Tagged With: kiesrecht, sociale kwestie, sociale questie, verzorgingsstaat

Over de auteurs

Barbara Vis
Barbara Vis is hoogleraar Politiek en Bestuur aan het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschappen van de Universiteit Utrecht en coördinator van de tweejarige master Research in Public Administration and Organization Science. Haar onderzoek richt zich onder meer op het gedrag van politici, in het bijzonder hun besluitvorming.
Website: http://www.barbaravis.nl
  • Sociale media links 
Kees van Kersbergen
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Comments

  1. Ronald says

    14/12/2017 at 09:55

    Goede analyse.
    De laatste zin vind ik wel interessant om op voort te borduren:
    “Centrumlinkse partijen die geacht worden de verzorgingsstaat te verdedigen, maar zich onder druk van de economische en politieke omstandigheden gedwongen zien impopulaire hervormingen door te voeren, worden door de kiezer keihard afgestraft.”
    Vragen die die hierbij voordoen zijn:
    1. wat is die druk dan precies en wie oefenen die druk uit?
    2. is die druk reëel op inhoud en noodzaak of juist onderdeel van het politieke spel en manipulatie door neoliberale belangen?
    3. zijn centrum linkse partijen wel capabel om goede alternatieve politieke concepten en -programma’s te presenteren?
    4. zijn zij wel in staat om een aarde-, maatschappij- en mensgerichte politiek vorm te geven en effectief te communiceren naar de kiezers?
    5. is er in de NL-maatschappij behoefte aan progressieve politiek, waarin de bescherming van kwetsbare mensen en thema’s onderdeel vormen?
    5. kortom: is er nog een kans voor progressieve politiek of wijzen de politieke trend en – potentieel definitief richting conservatieve politiek?

    Log in om te reageren

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Nabeschouwing Carré-debat is pure misleiding van de kijker

Moslims, christenen, en “uitzonderlijke hoge intolerantie voor LGBT”

Stuk Rood Vlees Podcast, aflevering 33 – Inburgeringsbeleid en burgerschap, met Tamar de Waal

Podcast

Episode 106 – “I’m f**king furious and I don’t f**king care anymore”, with Rob Ford

Rob Ford (University of Manchester) joins us to discuss the resignation of Liz Truss and the sorry … [Lees verder...]

Episode 105 – A new prime minister and a new monarch, with Rob Ford

For the first time ever, the UK acquired a new prime minister and a new monarch in the same week. … [Lees verder...]

Aflevering 104 – Terugblik gemeenteraadsverkiezingen, met Josje den Ridder, Simon Otjes en Tom van der Meer

We gaan de gemeenteraadsverkiezingen nabeschouwen met Josje den Ridder (SCP), Simon Otjes … [Lees verder...]

Populisme

Plaatjes van de electoraatjes: de radicaal-rechtse ruimte

Over anderhalve week stemmen we voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Waar zullen we – … [Lees verder...]

Analyse van raadsinstrumenten laat zien: ook in gemeenteraden heerst het monisme

Het is alweer ruim een half jaar geleden dat de gemeenteraadsverkiezingen plaatsvonden. Inmiddels … [Lees verder...]

Gevoelens van culturele afstand als verklaring voor de opleidingskloof in anti-establishment-opvattingen en -gedrag

In veel Westerse democratieën leven onder een aanzienlijk deel van de bevolking … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2023 StukRoodVlees

Copyright © 2023 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in